دانشگاه شهید مدنی آذربایجانتفسیر پژوهی2423-549071320200320گونههای تجلی تفسیر موضوعی در عصر اهل بیت(ع)341314198FAزهرهاخوان مقدمدانشیار و عضو هیات علمی دانشگاه علوم قرآن تهراننیرهاسحاقیکارشناسی ارشد دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم قمJournal Article20200617به نظر میرسد در طول تاریخ تفسیر قرآن کریم، اسلوب غالب بر تفسیر، تفسیر ترتیبی بوده است و مفسران تا قرن چهاردهم اقبال کمتری به تفسیر موضوعی داشتهاند، این در حالی است که تفسیر موضوعی ممکن است از نظر اصطلاحی، اصطلاحی جدید باشد، ولی اصل و ریشه آن از زمان نزول قرآن و همراه تفسیر ترتیبی وجود داشته است. این مطلب از روایات پیامبر و معصومین که منشاء علم تفسیر هستند و بیانات ایشان به عنوان مرجعیت علمی و محک داوری مورد توجه است، قابل اثبات است از سویی عنایت اهل بیت به تفسیر موضوعی میتواند دلیلی قاطع بر صحت و اعتبار این سبک تفسیری باشد. در ا ین نوشتار که با روش توصیفی-تحلیلی و بر مبنای احادیث اهلبیت(ع) و بررسی سیر تاریخی تفسیر ومنابع موجود صورت گرفته این نتیجه حاصل شد که تفسیر موضوعی در عصر اهل بیت (ع) در دو عرصه ظهورو نمود داشته است که یکی از دو عرصه نمود مربوط به بهره گیری گسترده اهل بیت از این روش و بیان معارف و اصول عقاید و احکام توسط معصومین(ع) به شیوهی موضوعی است و عرصه دیگر نمود مربوط به آثاری است که توسط شاگردان و اصحاب معصومین(ع) به منظور بیان و تفسیر آیات به شیوهی موضوعی در عصر اهل بیت(ع) و یا نزدیک به عصر ایشان تالیف شده است.دانشگاه شهید مدنی آذربایجانتفسیر پژوهی2423-549071320200320تفسیر المیزان و چگونگی تناسب لفظی و معنوی آیات قرآن در سور جزء ۲۸613514199FAمحمدهادیامین ناجیدانشیار دانشگاه پیام نور، گروه علمی علوم قرآن و حدیث و نهج البلاغه0000-0001-7810-9645مدینهشبانیکارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه پیام نور، مرکز لواساناتJournal Article20200616تناسب آیات از موضوعات پراهمیت و عین حال چالشبرانگیز میان قرآن پژوهان و مفسران است. در این تحقیق پس از بیان شرح مفاهیم و نیز تبیین مبانی نظری و رویکرد علامه طباطبایی(ره) در رابطه با دانش تناسب آیات، با محوریت جزء 28 قرآن کریم به تبیین نمونههایی از موارد توجه مفسر المیزان به اشکال مختلف تناسب آیات پرداخته شده است. بررسی این موضوع با محوریت المیزان، از طرفی به لحاظ درک میزان اهتمام مفسر در این اثر ارزشمند به دانش تناسب آیات و در نتیجه تقویت نظری مبانی علم تناسب، و از طرفی دیگر، از حیث ملاحظه مصادیقی از تناسب میان آیات و آشنایی با روش و رهیافت مؤلف در این رابطه، واجد اهمیت میباشد. روش انجام تحقیق به صورت توصیفی- تحلیلی با تأکید بر تحلیل نمونهای است. یافتهها نشان میدهد که به رغم عدم اعتقاد علامه به توقیفی بودن مطلق ترتیب و نظم آیات قرآن کریم، توجه و دقت نظر ایشان به ارتباط و پیوستگی و حکمت توالی آیات به ویژه در نظر گرفتن تناسب غرضی آیات یک سوره، نشانگر پذیرش تناسب میان آیات قرآن کریم و اهمیت بالای آن در نزد مفسر است. در این میان، تفسیر المیزان، نمونههای متعددی از اشکال مختلف تناسب اعم از تناسب ظاهری و تناسب موضوعی و مفهومی را در آیات سورههای جزء 28 قرآن کریم به تصویر میکشد که به ویژه از مجرای توجه مفسر به سیاق و اتصال آیات قبل و بعد و کشف رابطه میان آنها در کنار اهتمام به تبیین غرض و هدف کل آیات یک سوره یا دستهای از آیات آن، حاصل شدهاند.دانشگاه شهید مدنی آذربایجانتفسیر پژوهی2423-549071320200320تفسیر سوره بقره از منظر مغالطهشناختی866314200FAعلیرضادهقانپوراستادیار گروه الهیات و معارف اسلامی دانشگاه خوارزمی0000-0001-6155-4531بهنازصادقی گلکارشناس ارشد معارف قرآن دانشگاه خوارزمی0000-0002-5181-8377Journal Article20200303هرگونه خطا در استدلال، مغالطه است. در قرآن کریم، موارد بسیاری از احتجاجات مخالفین در برابر پیامبران آمده است که در بسیاری از آنها بهصورت آگاهانه یا ناآگاهانه، مغالطه به کار رفته است. امروزه نیز کسانی که در برابر حقانیت دین، برهانی ندارند دست به مغالطه و شبههسازی میزنند و این مسأله، آشنایی با انواع مغالطه و پاسخگویی به آن را میطلبد. در مورد قرآن، این اطمینان وجود دارد که نهتنها با مغالطه سخن نگفته بلکه مغالطه دیگران را پاسخ داده است؛ بنابراین قرآن، منبع قابل اعتمادی برای کاوش انواع مغالطه میباشد. هدف این نوشتار، بررسی استدلال مغالطهآمیز مخالفان و سبک تقابل پیامبران با آنها است. شناخت انواع مغالطات کافران در قرآن کمک میکند تا با الگوگیری از روش برخورد قرآن، مغالطهها و شبهات امروزی را پاسخ گفت. در این نوشتار با جستوجو در آیات سوره بقره و با استفاده از منابع منطقی و تفسیری، آیات مربوط به احتجاجات مخالفین شناسایی شد و با انواع مختلف مغالطه مورد تطبیق و مقایسه قرار گرفت. نتیجه شناخت مغالطات در سورهی بقره عبارت است از: ابطال سخنان مخالفان و اثبات حقانیت دعاوی قرآنی و شناسایی نوع برخورد قرآن و پیامبران در مقابل کاربرد انواع مختلف مغالطه که میتوان آن را بهعنوان یک قاعده در روششناسی برخورد با مغالطهها معرفی کرد. در سوره بقره مغالطاتی آمده است؛ از جمله: توسل به احساسات، مسموم کردن چاه، تبعیضطلبی، آرزواندیشی، برتری ثروت، سنتگرایی، بهانه، اشتراک لفظ و توسل به جهل.دانشگاه شهید مدنی آذربایجانتفسیر پژوهی2423-549071320200320تحلیل و نقد تفسیر دروزه از آیه مباهله1078714201FAحدیثهسلیمانیدانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندرانمحسننورائیاستادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندرانJournal Article20200228آیه «مباهله» فضیلت بزرگی برای همراهان پیامبر (ص) در جریان مباهله اثبات مینماید. لذا مورد مناقشه برخی از مفسران قرار گرفته است. هرچند اکثریت آنها این فضیلت را میپذیرند؛ ولی عدهی محدودی از مفسران اهلسنت در صدد شبههافکنی هستند تا این فضیلت را از پنج تن آل عبا؛ (پیامبر (ص)، حضرت علی (ع)، حضرت فاطمه (س)، امام حسن (ع)، امام حسین(ع)) خارج ساخته و یا زنان نبی (ص) و یا اصحاب ایشان را با آنان شریک نمایند. محل نزاع آنها مصداق اصطلاحات «ابنائنا»، «نسائنا»، و«انفسنا» و دلالت آیه بر فضیلت اهل کساء میباشد. یکی از این افراد، «دروزه» میباشد که با شیوه تفسیر به ترتیب نزول، قرآن را تفسیر نموده و مدعی است که با کمک این شیوه، میتوان به فهم بهتری از آیات دست یافت. این نوشتار به روش توصیفی- تحلیلی با منابع کتابخانهای در تحلیل و نقد دیدگاه «دروزه» در تفسیر آیه «مباهله» خواهد گفت که وی نه تنها فهم بهتری از آیه بیان نکرده، بلکه در تفسیرآن، خلاف تاریخ صدر اسلام و تاریخ نزول، دیدگاه شیعه را ساختگی و جعلی خوانده است. وی در حالی به عدم حضور و تولد حسنین (ع) در جریان مباهله اشاره میکند که منابع اهلسنت گواهی میدهند که فضیلت همراهی با پیامبر (ص) در جریان مباهله تنها اختصاص به اهلبیت (ع) ایشان دارد.دانشگاه شهید مدنی آذربایجانتفسیر پژوهی2423-549071320200320تحلیل راهبرد صبر در زندگی حضرت یوسف(ع)13310914202FAنبی الهصدری فراستادیارگروه معارف اسلامی دانشگاه پیام نور، ایران0000-0002-9846-8597Journal Article20200221یکی از ویژگیهای انبیا رسیدن آنها به مقام صبر است. در بین پیامبران حضرت یوسف(ع) دچار سختیها و گرفتاریهای متعددی شد که توانست با راهبرد صبر بر آنان غلبه کند و به اهداف متعالی برسد. سؤال اصلی تحقیق آن است که راهبرد حضرت یوسف(ع) در به کارگیری صبر برای رسیدن به اهداف متعالی چگونه بوده است و حضرت یوسف با اتخاذ راهبرد صبر در طول حیات خویش به چه نتایجی دست یافت؟ روش پژوهش از توع توصیفی تحلیلی و مبتنی بر آیات قرآن و سوره یوسف است. نتایج این مطالعه نشانگر آن است که حضرت یوسف توانست از سه نوع صبر بر مصیبت، صبر بر طاعت و صبر بر معصیت سربلند بیرون آید و نتایج این صبر برای وی عبارتانداز: به پایان رسیدن فراق، اعطای علم تعبیر خواب به وی، آشکار شدن بیگناهی و صداقت او در قضیه زلیخا، آزادی از زندان و رسیدن به مقام خزانهداری و مدیریت بحران خشکسالی.دانشگاه شهید مدنی آذربایجانتفسیر پژوهی2423-549071320200320روش های تبلیغی کفار و منافقین در قرآن16013514203FAسمیهصیادیمدرس حوزه و دانشگاه/مرکز تخصصی عالی حوزوی کوثر /تهران /ایرانطاهرهمحسنیاستاد یار دانشگاه امام صاق علیه السلامJournal Article20191218در دوره پیامبر(ص) معاندان با اتخاذ شیوههای مختلف تبلیغی در صدد ضربه زدن به پیکره اسلام و شخص پیامبر بودند.اما خداوند از طریق وحی راهکارهای مقابله با این شیوههای تبلیغی را به پیامبر الهام میفرمود. شناسایی این روشها و نحوه مقابله با آنها دارای اهمیت بسزایی دارد، چرا که خنثی سازی توطئه دشمنان و معاندان عصر حاضر و غلبه بر ترفندهای تبلیغی آنان امری ضروری است. در این پژوهش ابتدا شیوههای تبلیغی معاندان مطرح شده و برای هر روش، حداقل یک راه مقابله با آن نیز از قرآن استخراج گردیده است. به طور کلی، معاندین از روش ترور شخصیتی، ایجاد جنگ روانی، سازشکاری، تهدید، القای یاس، استهزا، تفرقه افکنی و القای ترس استفاده میکردند که قرآن در مقابل هریک راه کارهایی را نیز ارائه کرده است و با توجه به شأن نزول آیات و تفاسیر به صورت مطالعهی درون متنی قرآن، با روش تحلیلی مورد بررسی قرارگرفته است.دانشگاه شهید مدنی آذربایجانتفسیر پژوهی2423-549071320200320واکاوی شیوههای بینشی و فکری مدیریّت زمان در سبک زندگی (با تکیه بر آیات و روایات)17616114213FAمجیدحیدری فراستاد درس خارج حوزه علمیه قم0000000266061880مرضیهمحمدی آرامکارشناس ارشد دانشگاه معارف قم0000000266061881Journal Article20200624زندگی انسان، با ویژگیهای بینظیرش، از نعمتهای گرانسنگ خدای والا به شمار میآید که پیوسته در معرض نیست شدن است. از سوی دیگر، در زندگی قرآنی، مدیریّت زمان از اهمیت ویژهای برخوردار است؛ یعنی انسانِ با ایمان برای رسیدن به آرمانهای والای خویش، باید با برنامهریزی هوشمندانه، کیفیت بهرهوری از عمرش را بیشتر کند تا زودتر به مقاصد خویش برسد.<br />بدین منظور باید انسان مؤمن مدبّر، شیوههای بینشی خاصی را سرآمد امور خویش قرار دهد؛ یعنی نوعی تغییر و دگردیسی در قلمرو اندیشهاش پدید آورد تا بتواند از زندگانیاش استفاده بهینه و بیشینه داشته باشد.<br />نخستین کتاب غربی در باره مدیریّت زمان، اواخر دهه1950 به بازار آمد؛ ولی سالها پیشتر، در منابع اسلامی با عناوین استفاده بهینه از عمر و فرصتهای گوناگون زندگی، گاه نیز ضرورت داشتن نظم، از آن یاد شده بود. <br />پژوهش پیش رو، با تحلیل شیوههای بینشی و فکری مدیریّت زمان در سبک زندگی قرآنی، بر اساس چیدمان منطقی و دستهبندیهای استاندارد و نگارشی روان و گویا، چهار شیوه را پیشنهاد میدهد.<br />روش پژوهش این مقاله، نقلی وحیانی(تحلیل دلالیِ متنی و فرامتنی آیات و روایات) و گردآوری دادهها به روش کتابخانهای و با استفاده از نرم افزارهای مرتبط و دادهپردازی متن مقاله، به روش توصیفی و تحلیلی است.دانشگاه شهید مدنی آذربایجانتفسیر پژوهی2423-549071320200320تحلیل تفاوت بین درخواست احیای مردگان در دو داستان حضرت عزیر و ابراهیم(ع) از نظر علامه طباطبایی18717714205FAمحسنکریمیدکترای قرآن و حدیث دانشگاه قم و مربی دانشگاه آزاد نجف آبادJournal Article20200418یکی از موضوعاتی که مفسران در تفسیر آیات 259و260 سوره بقره (درخواست احیای مردگان توسط حضرت عزیر(ع) و ابراهیم(ع)) کمتر به آن پرداختهاند، تفاوت بین این دو جریان است. علامه طباطبایی در تفسیر المیزان به این تفاوت توجه نموده و آن را به صورتی بدیع و دلنشینی تبیین کردهاند. از نظر ایشان، این دو جریان هر یک مربوط به مرتبهای از هدایت الهی هستند. علامه با بیان دلائل و شواهد متعددی اثبات مینمایند که درخواست حضرت عزیر(ع) مربوط به مشاهده اصل احیاء مردگان بوده است از این نظر که زمان طولانی از مرگ آنها گذشته و اجزای آنها از صورت انسانی خارج شدهاندو درخواست حضرت ابراهیم(ع) مربوط به کیفیت احیاء مردگان و مشاهده علت و سبب احیاء و چگونگی افاضه حیات به آنها بوده است. علامه معتقد است که این نحوه هدایت، بسیار عالیتر از هدایت قبلی و در حقیقت، مشاهده باطن و ملکوت احیاء مردگان به وسیله کلمه «کُن» است.دانشگاه شهید مدنی آذربایجانتفسیر پژوهی2423-549071320200320مفهوم شناسی امی در قرآن با روی آورد زبان شناختی21618914206FAقاسممحسنی مریاستادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر0000-0003-0215-3428Journal Article20200504واژه امی از مفاهیم مهم در آیات الهی است که در درازنای تاریخ اسلام مورد توجه خوانندگان مسلمان و غیرآن قرار گرفته و با ایدئولوگ همبسته با گفتمانی که در آن قرار داشتند، رایزنیهای گسترده انجام داده که به گمانههای مفسرانه شناخته شده است. جستار پیش رو برای گذر از فهم نحیفانه و بیقاعده، قرآن کریم را به مثابه متن دانسته و با رهیافت حوزه معنایی در زمانی و هم زمانی با مؤلف ههای هم نشینی، تقابل، توسعه معنایی و عناصر همبسته با آن، با روش توصیفی و تحلیلی در پی چیستی واژه امی در روایت گری قرآن کریم است. در این راستا کاربست واژه امی در قرآن مورد بازخوانش قرارگرفته و مفهوم غیراهل کتاب و امت عرب را برای آن سازگار با متن قرآن و نظام گفتمانی عصر نزول دانسته وخوانشهای حداکثری مفسران بسان بیسوادی و غیر آن را به چالش کشانده است.دانشگاه شهید مدنی آذربایجانتفسیر پژوهی2423-549071320200320بررسی تحلیلی ظرایف و اشارات داستان حضرت موسی و خضر(ع) بر مبنای روایات تفسیری فریقین24421714207FAعبداللهمیراحمدیاستادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه خوارزمیفرشتهطالبی طرقیدانشپژوه سطح چهار، موسسه آموزش عالی حوزوی رفیعه المصطفی (ص)Journal Article20200218روایات معصومان(ع) با تبیین ظرایف و ریزهکاریها، نقشی مهم در شاکله معرفتی مسلمانان داشته است و زوایای پنهان برخی موضوعها را روشن میکند. در داستان مشهور ملاقات حضرت موسی(ع) و شخص عالم بنیاسرائیل که نماینده تشریع و تکوین الهی هستند بسیاری از جزئیات بیان نشده که در روایات، ذیل آیات 60 تا 82 سوره کهف یاد شدهاند. در این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی به بیان ملاک اعتبارسنجی روایات تفسیری به گونههای روایات تفسیری ناظر بر ظرایف و اشارات داستان موسی و خضر(ع) پرداخته شده است. همچنین دیدگاههای مختلف راویان درباره آن ظرایف و ریزهکاریهای داستان را با بهرهگیری از سخنان و سیره معصومان(ع) و دخالت دادن آن در جریان فهم کلام الهی بررسی میکند. با وجود آسیبهای مبنایی در سستی برخی از احادیث در کتب تفسیری روایی و نیز آسیب جعل در روایات ناظر به قرآن به ویژه در عرصه شأن نزول و تأویلهای غالیانه؛ ارائه این روایات، برای تبیین مقاصد آیههای قرآن و پرده برداری از لایههای ژرف آن میباشد. با بررسی جزئیات داستانی قصَّه حضرت موسی و خضر(ع)، به معرفی شخصیّت آنها پرداخته شده است. همچنین جایگاه خضر(ع) در نبوّت و ولایت، برتری علمی و ولایی او بر موسی(ع) و تعارضش با اولواالعزم بودن او و کیفیت آشنایی آنها از حوزه روایات بررسی شده است. در ادامه نیز اختلافهای روایی که در پیام و هدف داستان موثر واقع شدهاند، بیان شده و روشن گردید که در چه مواردی عناصر برجسته و در چه عناصری کمرنگ میشوند.دانشگاه شهید مدنی آذربایجانتفسیر پژوهی2423-549071320200320واکاوی مفهوم «حشر أعمی» در آیه 124 سوره طه26524514208FAحمیدنصرتیکارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبائی (ره)فرزاددهقانیاستادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه حکیم سبزواری0000-0001-9391-2727Journal Article20191107مسأله حشر، از ویژگیهای مهم جهان آخرت است که آیات بسیاری از قرآن به این مسأله اختصاص پیدا کرده و در آن حالات مختلف حشر انسانها بیان شده است. یکی از آنها، حشر به صورت از دست دادن بینایی (حشر أعمی) است که مربوط به انسانهای بیتوجه از یاد خدا است. خداوند میفرماید: «<strong>وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکًا وَنَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَعْمَى</strong>» (طه/ 124) پیرامون «حشر أعمی»، نظرات گوناگونی مطرح شده است. پژوهش حاضر بر آن است تا با روش توصیفی- تحلیل و با ابزار کتابخانهای به بررسی و تحلیل این موضوع بپردازد؛ نتایج حاصل نشان میدهد با توجه به سیاق آیه 24 سوره طه، مراد از حشر أعمی، از دست دادن حس بینایی ظاهری یعنی از دست دادن بینایی چشم سر است که از جانب خداوند متعال، عذابی برای بیتوجهان از یاد خدا و آیات شریفش است. کور دلی نتیجه اعراض از یاد خداوند و نابینایی حس باصره است. این حس (فقدان بینایی ظاهری)، شامل همه گناهکاران نمیگردد بلکه مختص به گروهی است که از یاد خدا رویگردان شده و آیات الهی را به دست فراموشی بسپارند.دانشگاه شهید مدنی آذربایجانتفسیر پژوهی2423-549071320200320جستاری در مفهوم واژه "مهد" در قرآن کریم27926714209FAمحمدحسیننقی زادهدانشجوی علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهید مدنی آذربایجانفیروزاصلانیدانشجوی دکترای علوم قرآن و حدیث دانشگاه قرآن و حدیث قم، و عضو هیئت علمی دانشکده علوم پزشکی مراغه.صمدعبداللهی عابددانشیار دانشگاه شهید مدنی آذربایجانJournal Article20200416واژه مهد و مشتقات آن، یکی از پرکاربردترین عبارات به کار رفتهشده در قرآن میباشد. وجود معانی متعدد برای یک واژه، خواننده را سردرگم کرده و در نتیجه، از تشخیص معنای حقیقی و جامع یک واژه، و نیز فهم مقصود خدای متعال از آیات قرآن، عاجز مینماید؛ چرا که در صورت تعدد غیر ضروری معنا برای یک واژه، گاه خواننده نمیداند باید کدام معنا از یک لغت را با کدام کاربرد آن در قرآن کریم، تطبیق دهد. در اینگونه موارد، رسیدن به معنایی واحد و جامع، میتواند چارهساز باشد. دانشمندان لغت، معناهایی تحت عنوان «گهواره»، «آماده کردن جایی برای سکونت و استراحت»، «گستراندن فرش و مانند آن» و «آماده و هموار کردن» را برای واژه«مهد»، ذکر کردهاند؛ از این رو، نوشتار حاضر درصدد آن است تا با بررسی میزان مطابقت هر یک از معانی مذکور با کاربردهای واژه «مهد» در قرآن، معنایی را برگزیند که دقیق و جامع بوده و با تمامی کاربردهای این واژه در قرآن، مطابقت نماید. بر اساس پژوهش حاضر، تطابق سه معنای نخست از معانی مذکور با تمام کاربردهای واژه «مهد» در قرآن، محل اشکال است؛ از دیدگاه نگارندگان، معنای چهارم، جامعتر و دقیقتر بوده و با تمام کاربردهای «مهد» و مشتقات آن در قرآن، مطابقت کامل داشته، آنها را در بر میگیرد که در طول نوشتار حاضر، به ذکر و بررسی آنها پرداخته و گامی در جهت اثبات این مدعا به عمل خواهد آمد.