نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه پیام نور قم
2 استادیار دانشگاه پیام نور واحد مهریز
چکیده
تکرار، از ابعاد مختلف قابل بررسی است؛ از جمله تأثیر موضوع تکرار شده بر مخاطب به ویژه در تعلیم و تربیت. براساسِ مثلِ مشهورِ «الدّرس درسٌ و التّکرار ألفٌ» که حاصل تجربه قومی است، برای درک بهتر مطلب، تمرین و تکرار، اصلی مهم و ضروری است. خداوند سبحان به عنوان اولین معلم و مربی انسان در قرآن که کتابی تربیتی و انسان ساز است، از برترین شیوه استفاده نموده است تا متذکر شوند و به سوی او باز گردند (و لقد صرّفنا فی هذا القرآن لیذّکّروا (إسراء/41)؛ و صرّفنا الآیات لعلّهم یرجعون) (احقاف/27). قرآن پژوهان، تکرار در قرآن را به دو گونه تقسیم کرده‌اند: تکرار لفظی و تکرار معنوی. در این مقاله، دیدگاههای قرآن‌پژوهان و مفسّران در خصوص وقوع امر تکرار آیات قرآنی در هر دو صورت لفظی و معنوی بررسی شده و بدین منظور، به طور مجمل دلایل و حکمت‌های کلی مسأله طرح، و سپس دیدگاههای مربوط به یکایک آیات مکرّر بیان گردیده است.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم، ترجمه عبدالمحمد آیتی.
- ابن ابی الاصبع المصری؛ (1416ق)، تحریر التحبیر، به کوشش حفنی محمد، قاهرة: داراحیاء التراث العربی.
- ابن حجه حموی، شیخ تقی الدین ابی بکر علی؛ (1990م)، خزانة الأدب و غایة الارب، بیروت: چاپ دارالقاموس الحدیث.
- ابن قتیبه، ابی محمد عبدالله بن مسلم بن قتیبة؛ (1401ق)، تأویل مشکلات القرآن، شرح و تحقیق از السّید احمد صقر: بیروت.
- ابن منظور افریقی، محمّد بن مکرم؛ (1414ق)، لسان العرب، بیروت: انتشارات دارصادر.
- ازهری، محمد بن؛(1421ق)، تهذیب اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- الاسکافی، الخطیب؛ (م. ۴۲۰ق)، درة التنزیل و غرة التأویل، به کوشش محمد مصطفی، مکة: جامعة ام القری.
- امین، سیده نصرت‌بیگم معروف به بانو مجتهده امین یا بانوی ایرانی؛ (1389ش)، مخزن العرفان فی تفسیر القرآن، اصفهان: نشرگلبهار.
- الجرجانی، ابوالمحاسن الحسین بن الحسن؛ (1337ش)، تفسیر جلاء الأذهان و جلاء الأحزان (تفسیر گازر) (م اواخر قرن نهم)، دانشگاه تهران.
- جوادی آملی، عبدالله؛ (1384ش)، تسنیم تفسیر قرآن کریم، جلد1، قم: نشر اسراء.
- حکیم، محمدباقر؛ (1417ق)، علوم القرآن، تهران: مجمع الفکر الاسلامی.
- الحوّی، سعید؛ (1409ق)، الاساس فی التفسیر، قاهره: دارالسلام.
- خمینی، سید روح الله موسوی؛ (1384ش)، تفسیر سوره حمد، تهران: مؤسّسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی رحمه الله.
- رضوان، عمربن ابراهیم؛ (1413ق)، آراء المستشرقین، ریاض: دارطیبة.
- راغب اصفهانی، حسین؛ (1412ق)، مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دارالشامیه.
- رشید رضا، محمد رشید بن علی رضا؛ (1990م)، تفسیر القرآن الحکیم (تفسیر المنار)، مصر: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
- زرکشی، بدرالدین محمد؛ (1415ق)، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارمعرفه.
- زمخشری، ابوالقاسم جارالله محمود بن عمر؛ (1389ش)، الکشاف عن حقایق التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، تهران: انتشارات ققنوس.
- سید قطب؛ (1415ق)، التصویرالفنی فی القرآن، بیروت: دارالشروق.
- سیف، علی اکبر؛ (1384ش)، روانشناسی پرورشی، تهران: مؤسسه آگاه.
- السیوطی، جلال‌الدین؛ (1407ق)، الاتقان، بیروت: دارالکتب العلمیة.
- علم الهدی، الشریف ابوالقاسم علی بن حسین بن موسی (معروف به سیدِ مرتضی) ؛(1325ق)، امالی، مصر: مطبعه السعاده.
- صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی؛ (1368ش)، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم: رضی.
- طبرسی، امین‌الاسلام ابوعلی فضل بن حسن؛ (1408ق)، مجمع‌البیان، بیروت: دارالمعرفه.
- عامر، فتحی احمد؛ (1976م)، المعانی الثانیة فی الأسلوب القرآنی: اسکندریه.
- عسکری، ابوهلال؛ (1412ق)، معجم الفروق اللغویة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
- غزالی، ابی حامد محمد بن محمد؛ (1963م)، نظرات فی القرآن، قاهره: دارالکتب الحدیثه.
- فتحی احمد، عامر؛ (1976م)، المعانی الثانیة فی الأسلوب القرآنی: اسکندریة.
- فخر رازی، محمدبن‌عمر؛ (1356ق)، تفسیر کبیر، قاهره: انتشارات عبدالرحمن محمّد.
- فریزجوار، مامون؛ (1408ق)، خصائص القصة الاسلامیه، جدة: دارالمنارة.
- فیض کاشانی، ملا محسن؛ (1373ش)، تفسیر صافی، قم: مؤسسه الهادی.
- القاسمی دمشقی، جمال‌الدین؛ (1398ق)، محاسن التأویل، به کوشش محمد فؤاد، بیروت: دارالفکر.
- قرائتی، محسن؛ (1388ش)، تفسیر نور، تهران: نشر مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
- قرطبی، ابوعبداللّه محمدبن احمد انصاری، تفسیر قُرطُبی، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
- قیروانی، ابن رشیق؛ (1420ق)، العمدة فی محاسن الشعر و آدابه و نقده، قاهره: مکتبه الخانجی.
- قمی، علی بن ابراهیم؛ (1313ق)، تفسیر قمی، قم: مؤسسه دار الکتاب.
- کاشانی، ملا فتح الله؛ (1344ش)، منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران: اسلامیه.
- کرمانی، محمود بن حمزه؛ (1418ق)، اسرار التکرار فی القرآن، البرهان فی متشابه القرآن، قاهره: دارالفضیله.
- کلینی، ابوجعفر محمّد بن یعقوب بن اسحاق رازی؛ (1375ش)، کافی، قم، دارالحدیث.
- معرفت، محمدهادی؛ تفسیر اثری جامع، مترجم: ایروانی، جواد، قم: التمهید.
- مکارم شیرازی، ناصر؛ (1365ش)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
- نصارة، حسین؛ (1423ق)، التکرار، قاهره: مکتبة الخانجی.
- نورسی، سعید؛ (1990م)، المعجزات القرآنیه، بغداد: مطبعه الرشید.
- هاشمی، سید احمد؛ (1375ش)، جواهر البلاغه، قم: دفتر تبلیغات.
- همائی، جلال‌الدین؛ (1361ش)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، توس.
- الهمدانی، عبدالجبار بن احمد؛ (1425ق)، تنزیه القرآن عن المطاعن، بیروت: دارالنهضة الحدیثة.
- نرم‌افزار جامع ترجمه و تفسیر قرآن
)