نگاهی قرآنی به نقش پدر و مادر در جامعه‌پذیری فرزندان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار فقه و حقوق اسلامی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان. تبریز، ایران

چکیده

جامعه‌پذیری فرزندان یکی از موضوعات مهم در مباحث علوم تریبتی و اجتماعی است که در بین عوامل متعدد آن، نقش والدین به عنوان اولین و مهم‌ترین عامل به شمار می‌رود، چرا که کودکان نخستین روابط اجتماعی خود را توسط خانواده برقرار می‌کنند. کودکان از والدین خود، هنجارها و ارزش‌های اجتماعی و اخلاقی را می‌آموزند و در این زمینه از آنان تقلید می‌کنند. این مقاله با روش کتابخانه‌ای و توصیفی کوشیده است نقش پدران و مادران را در فرآیند جامعه‌پذیری فرزندان با الهام از آیات قرآن کریم و احیاناً برخی روایات به عنوان تفسیر آیات مذکور، مورد بررسی قرار دهد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد آموختن آداب، رسوم و مهارت­های اجتماعی، تقویت ارتباط فکری و عقلانی فرزندان، نقش فرهنگی پدر و مادر، تربیت اقتصادی، ایجاد انضباط و رعایت ضوابط در زندگی اجتماعی، تکریم فرزندان، تسهیل در امر ازدواج فرزندان و تربیت بدنی و جسمانی آنان از مهم‌ترین مواردی هستند که پدران و مادران باید در فرآیند جامعه‌پذیری فرزندان خود نقش خود را به خوبی ایفا نمایند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم (ترجمه: عبدالحمید آیتی)
آلوسی، سید محمود، (1415ق)، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم‏، بیروت: دارالکتب العلمیه. ‏
 ابن شعبة حرانی ابی محمدالحسن، (1404ق)، تحف العقول عن آل الرسول (ص)؛ قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزة علمیة قم.
ابن فهد حلی، (1407ق)، عدةالداعی؛ بی‌جا: انتشارات دارالکتاب الاسلامی.
امامی، محمد، (1395ش)، نگاهی قرآنی به نقش الگو در تربیت اقتصادی فرزندان، مجلۀ آموزه‌های قرآنی، شماره 23.
امینی، ابراهیم؛ (1381ش)، تربیت، چاپ اول، قم: مؤسسۀ بوستان کتاب.
بحرانى، سید هاشم، (1416ق)، ‏‏البرهان فى تفسیر القرآن‏، چاپ: اول‏، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیة موسسة البعثة- قم‏: بنیاد بعثت.
بدری، مقدم، (1364ش)، کاربرد روانشناسی در آموزشگاه، چاپ سوم، تهران، سروش.
بستان، حسین، دهقان­نژاد، رضا، (1397ش)، زن در قرآن، چاپ اول، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) و پژوهشکدۀ تحقیق و توسعه علوم انسانی.
بلاغى نجفى، محمد جواد، (1420 ق‏)، آلاء الرحمن فى تفسیر القرآن‏، قم: بنیاد بعثت.
بیضاوى، عبدالله بن عمر، (1418 ق)، أنوار التنزیل و أسرار التأویل‏، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
بی‌ریا، ناصر و دیگران، (1385ش)، روان‌شناسی رشد (2) با نگرش به منابع اسلامی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات سمت.
حر عاملی، محمد بن حسن، (1409 ق)، وسائل الشیعه، قم: مؤسسة آل‌البیت.
حسین‌زاده، سید علی؛ (1390ش)، تربیت فرزند؛ چاپ دهم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
حسینى جرجانى، سید امیرابوالفتوح، (1404ق)، آیات الأحکام، تهران: انتشارات نوید.
حلّی سیوری (فاضل مقداد)، مقداد بن عبدالله‏، (1419ق)، کنز العرفان فى فقه القرآن‏، بی­جا: مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى.
داودی، محمد، (1389ش)، تربیت اخلاقی، چاپ سوم، قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
رابرتسون، ایان، (1390ش)، درآمدی بر جامعه (با تأکید بر نظریه‌های کارکردگرایی، ستیز و کنش متقابل نمادی)، ترجمۀ حسین بهروان، چاپ پنجم، مشهد: به نشر (انتشارات آستان قدس رضوی).
راوندی، سید فضل الله، (بی‌تا)، نوادر الراوندی، قم: انتشارات مؤسسۀ دارالکتاب.
راوندى، قطب الدین سعید بن هبة الله، (1405 ق)‏، ‏فقه القرآن فى شرح آیات الأحکام‏، قم: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
رجب­زاده، احمد و دیگران، (1391ش)، مطالعات اجتماعی (سال اول دبیرستان)، چاپ چهاردهم، تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
زمخشرى، محمود، (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏، بیروت: دارالکتاب العربی.
ساروخانی، باقر، (1370ش)، درآمدی بر دایرةالمعارف علوم اجتماعی؛ چاپ اول، تهران: انتشارات کیهان.
سلیمی، علی، داوری، محمد، (1387ش)، جامعهشناسی کجروی، چاپ چهارم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
سید بن قطب بن ابراهیم شاذلی‏، (1412ق)‏، فى ظلال القرآن‏، بیروت- قاهره‏: دارالشروق.
سید رضی، ابوالحسن محمد‌ بن‌ابی‌احمد، (1381ش)، نهج‌البلاغه؛ ترجمۀ محمد دشتی، چاپ اول، قم: مؤسسۀ فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین (علیه السلام).
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (1377ش)، نهج‌البلاغه؛ ترجمه و شرح سیدعلی نقی فیض الاسلام، چاپ هفتم، بی­جا: انتشارات فیض الاسلام.
شریعتمداری، علی، (1387ش)، روانشناسی تربیتی، چاپ بیستم، تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.
شعیرى، تاج‌الدین، (1365ش)، جامع الأخبار، یک جلد، قم: انتشارات رضى.
صادقى تهرانى، محمد، (1365ش‏)، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن‏، چاپ دوم‏، قم: انتشارات فرهنگ اسلامى.
صدوق، شیخ ابی جعفر محمد بن علی، (بی‌تا)، علل الشرایع، قم: مکتبة الداوری.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ، (1413ق)، من لایحضره الفقیه؛ قم: انتشارات جامعۀ مدرسین.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ، (1403ق)، الخصال، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1361ش)، معانی‌الاخبار، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین قم.
طباطبایی، سید محمدحسین، (1417 ق)‏، المیزان فى تفسیر القرآن‏، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.‏
ــــــــــــــــــــــــ، (1386ش)، روابط اجتماعی در اسلام، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
طبرسى، فضل بن حسن‏، (1372ش)، مجمع‌البیان فى تفسیر القرآن‏، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
طبرسی (رضی الدین)، حسن بن فضل، (1412ق)، مکارم الاخلاق؛ قم: انتشارات شریف رضی.
طوسی، شیخ ابی جعفر محمد بن حسن، (1365ش)، تهذیب الاحکام؛ تهران: نشر دارالکتب الاسلامیه.
علاقه‌بند، علی، (1390ش)، جامعه‌شناسی آموزش و پرورش، چاپ چهل و نهم، تهران: نشر روان.
قائمی، علی، (1388ش)، نظام حیات خانواده در اسلام؛ چاپ یازدهم، تهران: انتشارات انجمن اولیاء و مربیان.
قرائتى، محسن، (1383ش)، ‏تفسیر نور، چاپ: یازدهم‏، تهران: مرکز فرهنگى درس‌هایى از قرآن.
قمی، علی بن ابراهیم بن هاشم، (1404ق)، التفسیر القمی؛ قم: انتشارات مؤسسۀ دارالکتاب.
قمى، مشهدى محمد بن محمدرضا، (1368ش)، ‏تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب‏؛ تحقیق: حسین درگاهى‏، چاپ اول‏، تهران: سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامى.
کاردان، علی­محمد، (1384ش)، اصول و قواعد اساسی در تربیت اجتماعی، نشریۀ مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، شماره1، ص 141-156.
کلینی، محمدبن یعقوب، (1365ش)، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
کراجکی، ابوالفتح، (1410ق)، کنزالفوائد؛ قم: انتشارات دارالذخائر.
کرمی فریدنی، علی، (1384ش)، نهج‌الفصاحة (برگردان و نگارش پرتوی از پیام پیامبر (ص))؛ چاپ اول، قم: نشر حلم.
کوفی، محمدبن محمد ابن اشعث، (بی­تا)، الجعفریات؛ تهران: چاپ مکتبة نینوی الحدیثة.
 کوئن بروس، (1390ش)، مبانی جامعه‌شناسی، ترجمه و اقتباس: غلامعباس توسلی و رضا فاضل، چاپ بیست و سوم، تهران: انتشارات سمت.
متقی هندی، علاء الدین علی بن حسام الدین، (1401ق)، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، تحقیق: بکری حیانی و صفوه السقا، چاپ پنجم، مدینه، انتشارات مؤسسه الرساله.
مجلسی، محمدباقر، (1404ق)، بحار الانوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
محمدی ری شهری محمد، (1389ش)، حکمت نامه کودک، همکار و مترجم عباس پسندیده، چاپ پنجم، قم: سازمان چاپ و نشر دارالحدیث.
ــــــــــــــــــــــ، (1370ش)، میزان الحکمه؛ چاپ سوم، قم: مرکزالنشر مکتب الاعلام الاسلامی.
مراغى، احمد بن مصطفى‏، (بی‌تا)، تفسیر المراغى‏، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
مرادزاده، فرهاد، (1372ش)، جامعه‌پذیری، مجلۀ رشد آموزش علوم اجتماعی، ش17.
مطهری، مرتضی، (1379ش)، تعلیم و تربیت در اسلام؛ چاپ سی و پنجم، تهران، انتشارات صدرا.
ـــــــــــــ، (1377ش)، سیری در سیره نبوی، چاپ بیستم، تهران، انتشارات صدرا.
مغنیه، محمدجواد، (1424ق‏)، تفسیر الکاشف‏، تهران، دارالکتب الإسلامیة.
مکارم شیرازى، ناصر، (1421ق)، ‏الأمثل فى تفسیر کتاب الله المنزل‏، چاپ: اول‏، قم: مدرسه امام على بن ابى طالب.
مکارم شیرازى، ناصر و همکاران، (1374ش)، تفسیر نمونه‏، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
منادی، مرتضی، (1385ش)، جامعه‌شناسی خانواده، چاپ اول، تهران: نشر دانژه.
ــــــــــــ، (1386ش)، درآمدی جامعه شناختی بر جامعه‌پذیری، چاپ اول، تهران: انتشارات جیحون.
منسوب به علی بن موسی (ع)، (1406ق)، فقه الرضا (ع)، بی­جا: کنگرۀ جهانی امام رضا (ع).
میلانی­فر، بهروز؛ (1388ش)، بهداشت روانی؛ چاپ یازدهم، تهران: نشر قومس.
نوری، میرزاحسین، (1408 ق)، مستدرک الوسائل، قم: مؤسسة آل‌البیت (ع).
ویلیام سیرز، (1374ش)، پدر و پرورش فرزند، ترجمۀ پروین فرهادی، چاپ اول، تهران: انتشارات ماد.