ارتباط ذیل آیات با محتوای جملات در آیات سوره‌ آل عمران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه شهیدمدنی آذربایجان

2 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث

چکیده

قرآن کریم، برترین و آخرین پیام خدا و ارزشمندترین گوهر گرانبهایی است که با بلیغ‌ترین آداب سخن، مفاهیم و معارف الهی را در اختیار ما قرار می‌دهد. در آیات قرآن، آن چنان ارتباط و تناسبی وجود دارد که تألیف کلام همچون ساختمان محکمی درآمده و زیبایی یک پیکره و یک تابلوی بسیار ممتاز و بی‌نظیری را به خود گرفته استکه در تناسب آیات، ضروری است. باید پذیرفت که در بین یک مجموعه‌ آیات که در موضوع واحدی وارد شده‌اند، باید نوعی ارتباط و قدر مشترکی باشد، به اعتبار این که دارای هدف واحد و قدر جامع و مشترک واحد بوده و جمعاً یک کلام محسوب می‌شوند که برای ایفای هدف واحدی نازل گشته‌اند.
رابطه‌ بین صدر و ذیل آیات نیز از ضروریات محاوره عرفی است و گرنه کلام و سخن از سخن و کلامی که دارای هدف واحد و جامع باشد، خارج گشته؛ بلکه لازم می‌آید که حکیم مطلق در بین امور بی‌ربط و بدون مناسبت، جمع نموده باشد و این از حکیم مطلق محال است. بنابراین، تناسب بین محتوای آیات و ذیل آن، امری عقلی است؛ بلکه همان ارتباط و تناسب لفظی و معنوی است که شأن آیات و مقام بلاغت و فصاحت آن‌ها را بالا برده و تکمیل می‌نماید و زیبایی و حسن یک آیه، در همین تناسب و ترابط لازم در فواصل آیات نهفته است.
دربررسی سوره آل عمران به برخی از این تناسب‌ها برمی‌خوریم که از جمله آن‌هاست: ارتباط ذکر اسمای الهی در آخر آیات با محتوای آن،ضمانت اجرایی حکم مطرح شده در صدر آیه،علت بیان حکم و فایده حکم که در ابتدای آیه مطرح شده است.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم؛ ترجمه تفسیر المیزان.
  2.  نهج البلاغه؛ ترجمه دکتر سیدجعفرشهیدی.
  3.  آلوسی بغدادی، محمود: روح المعانی فی تفسیرالقرآن العظیم و السبع المثانی؛ بیروت؛ مؤسسه دارالفکر بیروت، چاپ اول، (1423ق).
  4.  ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو: تفسیرالقرآن العظیم؛ بیروت؛ دارالکتب العلمیة، چاپ اول، (1419ق).
  5. ابن عاشور، محمدبن طاهر: التحریر والتنویر،بیروت؛موسسه التاریخ،چاپ اول،بی تا.
  6.  ابن عربی، ابوعبدالله محی الدین محمد: تفسیر ابن عربی؛ بیروت؛ دار احیاء التراث العربی؛ چاپ اول، (1422ق).
  7.  ابن منظور، محمد بن مکرم: لسان الغیب؛ بیروت؛ دار صادر، چاپ سوم، (1414ق).
  8.  ایازی، محمدعلی: چهره پیوستهقرآن؛ تهران؛ هستی نما، (1380ش).
  9.  بحرانی، سید‌هاشم: البرهان فی تفسیرالقرآن؛ قم؛ مؤسسه دار المجتبی ـ المطبوعات ایران، (1428ق).
  10.  بستانی، فراد افرم، رضا مهیار: فرهنگ ابجدی؛ تهران؛ انتشارات اسلامی، چاپ دوم، (1375ش).
  11.  بغوی، حسین بن مسعود: معالم التنزیل؛ بیروت؛ دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، (1420ق).
  12.  ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن ابراهیم: الکشف والبیان عن تفسیرالقرآن؛ بیروت؛ دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، (1422ق).
  13.  جوادی آملی، عبدالله: قرآن در قرآن؛ قم؛ مرکز نشر اسراء، چاپ دوم، (1380ش).
  14.  جوادی آملی، عبدالله: تفسیر تسنیم؛ قم؛ مرکز نشر اسراء، (1379ش).
  15.  حسینی زبیدی، محمد مرتضی: تاج العروس مِن جواهرالقاموس؛ بیروت؛ دارالفکر، چاپ اول، (1414ق).
  16.  حقی بروسوی، اسماعیل: تفسیر روح البیان؛ بیروت؛ دارالفکر بیروت، بی تا.
  17.  ابوالفتوح رازی، حسین بن علی: روض الجنان والروح الجنان فی تفسیرالقرآن؛ مشهد؛ بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، (1408ق).
  18. راغب اصفهانی،حسین،المفردات فی غریب القرآن،مصر؛مطبعه المیمنیه،(1324ق).
  19.  زرکشی، بدرالدین: البرهان فی علوم القرآن؛ بیروت؛ دارالفکر بیروت، (1988م).
  20.  زمخشری، محمود: الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل؛ بیروت؛ دار الکتب العربی، چاپ سوم، (1407ق).
  21.  سید بن قطب، ابن ابراهیم شاذلی: فی ظلال القرآن؛ بیروت ـ قاهره؛ دارالشروق، چاپ هفدهم، (1412ق).
  22.  سیوطی، جلال الدین: الإتقان فی علوم القرآن، بیروت؛ دارالمعرفة، چاپ چهارم، (1398ق).
  23.  صبحی، صالح: مباحث فی علوم القرآن؛ قم؛ منشورات الرضی، چاپ پنجم، (1372ش).
  24.  صدوق، محمد بن علی ابن بابویه: خصال، ترجمه مدرس گیلانی؛ تهران، سازمان چاپ و انتشارات جاویدان، چاپ اول، (1362ش).
  25.  صدوق، محمد بن علی ابن بابویه: عیون اخبار الرضا؛ تهران؛ نشر جهان، چاپ اول، (1378ق).
  26.  صدوق، محمد بن علی ابن بابویه: معانی الإخبار؛ قم؛ دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسان حوزه علمیه قم، چپ اول، (1403ق).
  27.  طباطبایی، سید محمد حسین: المیزان فی تفسیرالقرآن؛ قم؛ دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم، (1417ق).
  28.  طباطبایی، سید محمد حسین: المیزان فی تفسیر القرآن؛ ترجمه سید محمد باقرموسوی همدانی؛ دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم، (1374ش).
  29.  طبرسی، فضل بن حسن: مجمع البیان فی تفسیرالقرآن؛ تهران؛ انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم، (1372ش).
  30.  طبرسی، فضل بن حسن: مجمع البیان فی تفسیرالقرآن؛ ترجمه مترجمان؛ تهران؛ انتشارات فراهانی، چاپ اول، (1360ش).
  31.  طبری، ابو جعفر: جامع البیان فی تفسیرالقرآن؛ بیروت؛ دارالمعرفة، چاپ اول، (1412ق).
  32.  طوسی، محمد بن حسن: امالی؛ قم؛ دارالثقافة، چاپ اول، (1414ق).
  33.  طیّب، سید عبدالحسین: اطیب البیان فی تفسیر القرآن؛ تهران؛ انتشارات اسلام، چاپ دوم، (1378ش).
  34.  عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه: تفسیر نورالثقلین؛ قم؛ انتشارات اسماعیلیان، چاپ چهارم، (1415ق).
  35.  عیّاشی، محمد بن مسعود: تفسیر العیاشی؛ تهران؛ المکتبة العلمیة الإسلامیة، بی تا.
  36.  فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر: مفاتیح الغیب؛ بیروت؛ دار احیاء التراث العربی بیروت، چاپ سوم، (1420ق).
  37.  قرائتی، محسن: تفسیر نور؛ تهران؛ مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، چاپ یازدهم، (1383ش).
  38.  قرشی، سید علی اکبر: تفسیر احسن الحدیث؛ تهران؛ بنیاد بعثت، چاپ سوم، (1377ش).
  39.  کلینی، محمد بن‌یعقوب: الکافی؛ تهران؛ دارالکتب الإسلامی، چاپ چهارم، (1407ق).
  40.  مجلسی، محمد باقر بن محمد محمد تقی: بحارالأنور؛ بیروت؛ دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، (1403ق).
  41.  مصباح، محمد تقی: قرآن شناسی؛ قم؛ مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، (1376)ش.
  42.  مصطفوی، حسن: التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تهران؛ بنگاه ترجمه و نشر کتاب، (1360ش).
  43.  معرفت، محمد‌هادی: تناسب آیات؛ ترجمه مولایی نیا همدانی؛ قم؛ بنیاد معارف اسلامی، (1373ش).
  44.  مکارم شیرازی، ناصر: تفسیر نمونه؛ تهران؛ دار الکتب الإسلامیه، چاپ اول، (1374ش).
  45. هاشمی رفسنجانی، علی اکبر: تفسیر راهنما؛ قم؛ مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه‌ قم، چاپ دوم، (1377ش).