جایگاه ارزشی زن در قرآن کریم و بررسی شبهات پیرامون آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکده الهیات دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

مقاله حاضر، ضمن اشاره به جایگاه ارزشی زن در یهودیت و مسیحیت و دوران جاهلیت جزیره العرب و دیدگاه‌های متفاوت در این زمینه، آن را از منظر قرآن کریم مورد مطالعه قرار داده و برخی از مهم‌ترین شبهاتی که در راستای احیا و تثبیت جایگاه ارزشی زن در قرآن کریم مطرح شده را نیز با استفاده از نظرات اندیشمندان و مفسران اسلامی مورد بررسی کرده است. برحسب این تحقیق که به روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است، قرآن کریم برخلاف ادیان تحریف شده دیگر و دوران جاهلیت که به طور کلی زن را موجودی بی‌ارزش تلقی می‌کردند، با صراحت تمام ضمن برشمردن مجموعه‌ای از فضایل مشترک بین مرد و زن، از جایگاه آنان دفاع کرده و نه تنها تفاوتى بین زن و مرد از نظر ارزش انسانی و پیمودن مسیر کمال و دستیابی به قرب الهی قائل نشده، بلکه تنها معیار برتری نزد خداوند را پرهیزگاری دانسته است. از دیدگاه قرآن کریم، زن این قابلیت را دارد که در کسب ارزش‌های انسانی و فضایل معنوی تا بدانجا پیش رود که همچون مریم و آسیه (علیهماالسلام) از سوی خداوند به عنوان الگوی همه مردان و زنان معرفی گردد. همچنین هیچکدام از شبهات مطرح شده در این زمینه، مانند آفرینش زن از مرد، آفرینش زن برای مرد، اختصاص نبوت و امامت به مردان، اختصاص خطابات قرآنی به مردان و... توانایی مخدوش کردن جایگاه ارزشی زن در قرآن کریم و رعایت عدالت و تساوی در بین زن و مرد را ندارند.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم (با استفاده از ترجمه مکارم شیرازی، موسوی زنجانی)
آلوسى سید محمود، (1415 ق‏)، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم‏، بیروت، ناشر: دارالکتب العلمیه‏.
ابن منظور محمدبن مکرم، (1414ق)، لسان العرب؛ بیروت، انتشارات دار صادر، چاپ سوم.
اندلسى ابو حیان محمد بن یوسف‏، (1420 ق‏)، البحر المحیط فى التفسیر، تحقیق: صدقی محمد جمیل‏، بیروت، ناشر: دار الفکر.‏
بستان(نجفی) حسین، (1388ش)، اسلام و تفاوت‌های جنسیتی؛ قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و دفتر امور بانوان وزارت کشور، چاپ اول.
بیضاوى عبدالله بن عمر، (1418 ق)، أنوار التنزیل و أسرار التأویل‏، بیروت، ناشر: دار احیاء التراث العربى.
جصاص احمد بن على‏، (1405 ق)، احکام القرآن، بیروت، ناشر: دار احیاء التراث العربى.
جمشیدی اسدالله و دیگران، (1385ش)، جستاری در هستی شناسی زن؛ قم، مرکز انتشارات مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، چاپ دوم.
جوادی آملی عبدالله، (1378ش)، زن در آینه‌ی جلال و جمال؛ قم، مرکز نشر إسراء، چاپ چهارم.
حسینی سیدابراهیم با همکاری گروه محققان، (1389ش)، شخصیت و حقوق زن، قم، دفتر نشر معارف، چاپ اول.
حر عاملی محمدبن حسن، (1409ق)، وسایل الشیعه؛ قم، چاپ مؤسسۀ آل البیت.
دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، (1383ش)، توصیه‌ها، پرسش‌ها و پاسخ‌ها: در محضر حضرت آیة الله جوادی آملی؛ مرکز فرهنگی- دبیر خانه مکاتبه و اندیشه، قم، دفتر نشر معارف، چاپ ششم.
زمخشرى محمود، (1407 ق‏)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏، بیروت، ناشر: دارالکتاب العربی.
زیدان جرجی، (1384ش)، تاریخ تمدن اسلام؛ ترجمه و نگارش علی جواهر کلام، تهران، مؤسسه‌ی انتشارات امیر کبیر، چاپ یازدهم.
سبحانی جعفر، فروغ ابدیت، (1376ش)، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ سیزدهم.
 سیدبن قطب بن ابراهیم شاذلی؛ (1412ق)، فی ظلال القرآن، بیروت قاهره، انتشارات دارالشروق، چاپ هفدهم.
سیوطى جلال الدین‏، (1404 ق‏)، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم، ناشر: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
شرتونی رشید، (1424ق)، مبادی العربیه 4 (قسم الصرف)، تحقیق حمید محمدی، قم، انتشارات دارالذکر، چاپ دهم.
 صدوق ابی جعفر محمدبن علی بن الحسین بن بابویه القمی، (بی‌تا)، علل الشرایع؛ قم، انتشارات مکتبه الداوری.
__________________________________، (1413ق)، من لایحضره الفقیه؛ قم، انتشارات جامعۀ مدرسین.
طباطبایى سید محمدحسین‏، (1387ش)، زن در قرآن، تصحیح و تحقیق محمد مرادی، قم، مرکز نشر هاجر، چاپ اول.
________________، (1417 ق‏)، المیزان فى تفسیر القرآن‏، قم، نشردفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم‏.
طبری ابوجعفر محمدبن جریر، (1412ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت، انتشارات دارالمعرفه.
طبرسى فضل بن حسن‏، (1372 ش‏)، مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏، تهران، ناشر: انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم.
طریحى فخرالدین‏، (1375 ش‏)، مجمع البحرین‏، تهران، ناشر: کتاب­فروشى مرتضوى‏، چاپ سوم.
طوسی محمد بن حسن‏، (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، با مقدمه شیخ آغابزرگ تهرانى و تحقیق احمد قصیرعاملى‏، بیروت، ناشر: دار احیاء التراث العربى.
عروسى حویزى‏، (1415 ق‏)، تفسیر نورالثقلین‏، قم، ناشر: انتشارات اسماعیلیان‏، چاپ چهارم.
عیاشی محمد بن مسعود، (1380ق)، التفسیر العیاشی؛ 2 جلد، تحقیق: سید هاشم رسولى محلاتى، تهران چاپخانه علمیه تهران.  
فتاحی‌زاده فتحیه، (1386ش)، زن در تاریخ و اندیشه‌ اسلامی؛ قم، مؤسسه‌ بوستان کتاب، چاپ اول.
فخرالدین رازى ابوعبدالله محمد بن عمر، (1420 ق‏)، مفاتیح الغیب‏، بیروت، ناشر دار احیاء التراث العربى.
فراهیدی خلیل بن احمد، (1410ق)، کتاب العین، قم، انتشارات هجرت، چاپ دوم.
قرطبى محمد بن احمد، (1364 ش‏)،‏ الجامع لأحکام القرآن، تهران، ناشر: انتشارات ناصر خسرو.
فیض کاشانى ملا محسن‏، (1415 ق‏)، تفسیر الصافى‏، تهران، ناشر: انتشارات الصدر.
قمی علی بن ابراهیم بن هاشم، (1404ق)، التفسیر القمی؛ قم، انتشارات مؤسسۀ دارالکتاب.
کتاب مقدس؛ ترجمه‌ تفسیری شامل عهد عتیق و عهد جدید، (بی‌تا)، بی‌نا، بی‌جا.
گرو بنوات، (1379ش)، زنان ازدید مردان؛ ترجمه محمدجعفر پوینده، تهران، انتشارات جامی، چاپ سوم.
مجلسی محمدباقر، (1404ق)، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء.
مراغى احمد بن مصطفى‏، (بی‌تا)، تفسیر المراغى‏، بیروت، ناشر: داراحیاء التراث العربى.
مصباح یزدی محمدتقی، (1388ش)، مشکات: پرسش‌ها و پاسخ‌ها (5-1)؛ قم، انتشارات مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، چاپ چهارم.
مطهری، مرتضی، (1385ش)، نظام حقوق زن در اسلام، تهران، انتشارات صدرا، چاپ چهل و سوم.
مغنیه محمدجواد، (1424 ق‏)، تفسیر الکاشف‏، تهران، ناشر: دارالکتب الإسلامیة.
مکارم شیرازى ناصر و همکاران، (1374 ش‏)، تفسیر نمونه‏، تهران، ناشر: دارالکتب الإسلامیه.
مهریزى مهدی، مشهدی علی‌پور مریم، (1389ش)، نگاهی دوباره به ویژگی‌های زن در عصر جاهلیت، فصلنامه بانوان شیعه، قم، شماره 23.
مهریزى مهدی؛ (1382ش)، شخصیت و حقوق زن در اسلام؛ تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دوم.
نوری همدانی حسین، (1384ش)، جایگاه بانوان در اسلام؛ بی‌جا، انتشارات مهدی موعود(عج)، چاپ چهارم.
نوری یحیی، (1357ش)، جاهلیت و اسلام؛ تهران، انتشارات مجمع مطالعات و تحقیقات اسلامی و مجمع معارف اسلامی، چاپ هشتم.
______، (1343ش)، حقوق زن در اسلام و جهان؛ گیلان، مؤسسه مطبوعاتی شمس فراهانی، چاپ دوم.
ویل دورانت، (1387ش)، لذات فلسفه؛ ترجمه: عباس زریاب خوئی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ بیستم.
____________، (1371ش)، تاریخ تمدن، ج4؛ مترجم ابوالقاسم طاهری، تهران، چاپ سوم.
هاشمی احمد، (1386ش)، جواهرالبلاغه، تحقیق و تنظیم: جمعی از اساتید حوزه، قم، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.