روش شناسی علّامه سید محمدحسین فضل الله در نقد آراء علّامه طباطبایی در تفسیر المیزان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دبیر- آموزش و پرورش

2 دانشکده تربیت مدرس قرآن کریم

چکیده

علامه سید محمد حسین فضل الله نویسنده تفسیر « من وحی القرآن » در بحث‌های خود حول تفسیر آیات و سور قرآنی، آراء مفسرین دیگر را گاه برای توضیح مطلب و نظریه‌ای و گاهی برای نقد و پاسخ به آنها ذکر نموده است و البته نسبت به تفسیر المیزان توجه خاصی داشته و این تفسیر را از بهترین تفاسیر جدید از جهت غناء، تنوع فکری و تفسیر آیات می‌داند، به همین جهت ملاحظات و مناقشاتی درباره‌ی این تفسیر وزین مطرح می‌نماید.
با عنایت به این که بررسی، نقد و تبیین روش هر مفسری به فهم مقصود نویسنده کمک شایانی خواهد نمود، این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی و با هدف تبیین روش علامه فضل الله در نقد آراء علامه طباطبایی در تفسیر المیزان به نگارش در آمده است. نگارنده پس از ذکر روش علامه فضل الله در نقد آراء مفسرین در تفسیر قرآن، به نگاه ویژه‌ی وی به تفسیر المیزان اشاره نموده و نمونه هایی از آیاتی که در آن به نقد آراء صاحب المیزان پرداخته شده است را ذکر می‌نماید.
نتیجه این که علّامه فضل الله در نقد آراء علّامه طباطبایی بیشتر از بحث‌هایی چون سیاق آیات و سور، فضای آیات، فصاحت و بلاغت، ادبیات، عرف جامعه و ظاهر آیات مدد جسته است لیکن علوم مختلفی از جمله علم قرائت، مباحث متعدد علوم قرآنی و اصول عقاید را در نقد به خدمت نگرفته است و جا داشت نقش علم موهبت نیز در این تفسیر روشن و مورد مداقه قرارمی‌گرفت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آلوسى سید محمود، 1415ق، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، بیروت؛ دارالکتب العلمیه‏، چاپ اول.
ابن منظور محمد بن مکرم، بی‌تا، لسان العرب، بیروت، ناشر دار الفکر.
ابوالفتوح رازى، حسین بن على، 1408ق، روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن، مشهد، بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى‏، چاپ اول.
اشکورى محمد بن على، 1373ش، تفسیر شریف لاهیجى، ‏تهران دفتر نشر داد، چاپ اول.
انیس، ابراهیم و دیگران، بی‌تا، المعجم الوسیط، تهران، انتشارات ناصر خسرو.
بهرامی محمد، 1389، «تفسیر شناخت‌«من وحی القران»، مجله پژوهش‌های قرآنی شماره 64، مشهد، 144-161.
بغوى حسین بن مسعود، 1420ق، معالم التنزیل فى تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول.
بیضاوى، عبدالله بن عمر، 1418ق، أنوار التنزیل و أسرار التأویل (تفسیر البیضاوى)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی‏، چاپ اول.
ثعلبى نیشابورى، ابو اسحاق احمد بن ابراهیم، 1422ق، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن‏، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول‏ (تحقیق: ابو محمد بن عاشور).
جعفرى، یعقوب، بی‌تا، تفسیر کوثر، قم‏، هجرت، چاپ اول‏ (تفسیر سوره حمد تا طه۹).
حسینى شاه عبدالعظیمى، حسین بن احمد، 1363ش، تفسیر اثنا عشرى، تهران، انتشارات میقات، ‏ چاپ اول‏.
حقى بروسوى، اسماعیل بن مصطفى، 1137ق، تفسیر روح البیان‏، بیروت، دارالفکر، چاپ اول.
دهخدا علی‌اکبر، 1385ش، فرهنگ متوسط دهخدا، زیر نظر استاد سید جعفر شهیدی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، 2 جلد.
راغب اصفهانی‌، حسین بن محمد، 1412ق، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دارالقلم، چاپ اول.
زحیلی، وهبه‌بن مصطفی، 1418ق، التفسیر المنیر فی العقیده والشریعته و المنهج، بیروت، دار الفکر.
زمخشری، ابولقاسم محمود بن عمر، 1399ق، اساس البلاغه، بیروت، دار المعرفه.
ساروخانی، باقر، 1371ش، روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سیوطى، عبدالرحمن بن ابى‏بکر، 1404ق، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم، کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى، چاپ اول.
صافی، محمد عبد الرحیم، 1418ق، الجدول فی اعراب القرآن، بیروت، دارالرشید موسسه الایمان.
صدر، سیدمحمد باقر، 1406ق، دروس فی علم الاصول، لبنان، دارالکتاب اللبنانی، چاپ دوم.
ضیائی بیگدلی، محمدرضا، 1384ش، متولوژی حقوق بین‌الملل، مجله پژوهش‌های حقوق و سیاست، سال هفتم، شماره 15 و 16.
طباطبایی، سید محمدحسین، 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.
طبرانى، سلیمان بن احمد، 2008م، التفسیر الکبیر(تفسیر القرآن العظیم) اردن، دار الکتب الثقافی، چاپ اول.
طبرسی، فضل بن حسن، 1373ش، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، چاپ سوم.
طبرى، ابو جعفر محمد بن جریر، 1412ق، جامع‌البیان فى تفسیر القرآن‏، بیروت، دار المعرفه‏، چاپ اول.
طوسی، محمد بن حسن، بی‌تا، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاءالتراث العربی، چاپ اول.
عروسى حویزى، عبد على بن جمعه، 1415ق، تفسیر نور الثقلین، قم، چاپ چهارم‏، (با تحقیق سید هاشم رسولى محلاتى‏).
فخر رازى، محمد بن عمر، 1420ق، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب) بیروت، دار إحیاء التراث العربی‏، چاپ سوم.
فضل ا...، سید محمدحسین، 1419ق، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، ناشردار الملک للطباعه و النشر، چاپ دوم.
قرشى بنابى، علی اکبر، 1375ش، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت مرکز چاپ و نشر، چاپ دوم.
کاشانى، ملافتح‌الله، 1336ش، تفسیر منهج الصادقین فى الزام المخالفین‏، تهران، کتابفروشى محمد حسن علمى‏، ‏ چاپ سوم‏.
مراغی، احمد بن مصطفی، بی‌تا، تفسیر المراغی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول.
مکارم شیرازی، ناصر، 1374ش، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
مغنیه، محمد جواد، 1424 ق، تفسیر الکاشف، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
معلم‌کلایی، شمس‌الله، 1389ش، «نقش سیاق از نگاه علامه فضل‌الله»، مجله پژوهش‌های قرآنی، شماره64، مشهد، 162-185.