پژوهشی در آیات متشابه قرآن با تأکید بر دیدگاه آیت‌الله مصباح یزدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مبانی نظری اسلام،دانشگاه معارف اسلامی،قم،ایران

2 استادیار علوم قرآن وحدیث دانشگاه معارف اسلامی، قم، ایران

چکیده

قرآن کریم دارای امتیازات و اختصاصاتی است که آن را از دیگر کتب جدا می‌سازد. بهره‌گیری و دریافت معارف بلند این کتاب آسمانی که برای هدایت انسان‌ها نازل شده است در گرو مجموعه‌ای از امور است که هر کدام به گونه‌ای در فهم صحیح آن نقش دارد که از جمله این موارد آشنایی با محکم و متشابه است همانطورکه قرآن کریم در آیه هفتم سوره آل‌عمران، آیاتش را به این دو دسته تقسیم می‌کند، که در طول ادوار مختلف مورد توجه مفسران و قرآن پژوهان قرار گرفته است، فهمیدن دلایل، هدف و موارد این تقسیم، نقش مهمی در ترسیم مسیر اعتقادی و تصور درستی از محتوای ارزشمند این کتاب آسمانی خواهد داشت که پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی با استناد به آثار آیت‌الله مصباح یزدی و نگاهی به نظرات ابن تیمیه، تحقیقی در این زمینه در اختیار علاقه‌مندان قرار خواهد داد که طبق نظر آیت‌الله مصباح یزدی، فواتح سوره‌ها و آیات دارای معانی متعالی، مصداق آیات متشابه هستند و فلسفه وجود این آیات را تعالی محتوا، تشابه طبیعی و تشابه عارضی می‌داند و ابن تیمیه نیز آیات صفات را از متشابهات می‌خواند و ضمن معنادار دانستن متشابهات، آنها را به معنای ظاهری حمل می‌کند. وی رویکردهای مواجهه با زبان دین را به اهل تجهیل، اهل تأویل و اهل تخییل تقسیم می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
ابن‌اثیر، مبارک بن محمد، (1383ق)، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، بیروت؛ المکتبه الاسلامیه.
ابن‌بابویه قمی، محمدبن علی، (1405ق)، کمال‌الدین و تمام النعمه، قم: مؤسسه النشرالاسلامی.
ابن‌جوزی، ابوالفرج عبدالرحمان بن علی، (1407ق)، زادالمسیر فی علم التفسیر، بیروت المکتب الاسلامی.
ابن‌منظور، محمدبن مکرم، (بی‌تا)، لسان العرب، نشر بیروت.
افراسیابی نهاوندی، علی، (1373ش)، فروغی از قرآن، قم، ناشر: انتشارات سینا (منطق)، چاپ اول.
جوادی‌آملی، عبدالله، (1383ش)، قرآن در قرآن، قم، مرکز نشر: اسراء.
ــــــــــــــــ، (1394ش)، تفسیر تسنیم، قم، نشر اسراء.
رازی، جمال‌الدین شیخ ابوالفتوح، (بی‌تا)، تفسیر روح الجنان، تصحیح میرزا ابوالحسن شعرانی، علی اکبرغفاری، تهران، انتشارات کتابفروشی الاسلامیه.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1383ش)، مفردات فی غریب القرآن، ترجمه؛ غلامرضا خسروی حسینی، تهران، المکتبه المرتضویه لاحیاءآثار الجعفریه، چاپ چهارم.
رکنی یزدی، محمدمهدی، (1379ش)، آشنایی با علوم قرآنی، تهران، سازمان مطالعات و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه (سمت).
رشیدرضا، محمد، (بی‌تا)، تفسیرالمنار، بیروت، دارالمعرفه.
زمخشری، محمودبن عمر، (بی‌تا)، تفسیرالکشاف، بی‌جا.
سیوطی، جلال‌الدین، (1363ش)، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت، ناشر: دارالکتاب العربی.
حیدری، کمال، (1391ش)، التوحید عندالشیخ ابن تیمیه، تهران، مشعر.
طباطبایی، سید محمدحسین، (1361ش)، تفسیر المیزان، نشر بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی، با همکاری نشر فرهنگ رجاء و مؤسسه انتشارات امیر کبیر، چاپ دوم.
طبرسی، فضل بن حسن، (1409ق)، تفسیر جوامع الجامع، تهران، دانشگاه تهران.
طریحی، فخرالدین، (1375ش)، مجمع‌البحرین و مطلع النیرین، تحقیق؛ احمدحسینی، تهران، مرتضوی، چاپ سوم.
طبرسی، احمدبن علی، (1386ق)، الاحتجاج، تعلیق سیدمحمدباقر خرسان، تهران، بهشت جاوید.
طیب، سیدعبدالحسین، (1378ش)، اطیب البیان فی تفسیرالقرآن، تهران، انتشارات اسلام.
عیاشی، محمدبن مسعود، (بی‌تا)، تفسیرالعیاشی، قم مؤسسه بعثت.
طوسی، محمدبن حسن بن علی بن حسن، (بی‌تا)، تفسیر تبیان، بیروت، ناشر دار احیاءالتراث العربی، چاپ اول.
فخررازی، محمد بن عمر، (1423ق)، تفسیر کبیر، بیروت دارالفکر.
فراهیدی، خلیل بن احمد، (1408ق)، کتاب العین، تحقیق؛ مهدی مخزومی وابراهیم سامرایی، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ اول.
فیومی، احمدبن محمد، (1397ق)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیرللرافعی، قاهره، دارالمعارف، چاپ دوم.
مصباح یزدی، محمدتقی، (1382ش)، تعدد قرائت‌ها، تحقیق و نگارش غلامعلی عزیزی‌کیا، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، چاپ چهارم.
ـــــــــــــــــــ، (1394 الف)، قرآن‌شناسی، تحقیق و نگارش محمود رجبی، ویرایش حمید آریان، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، چاپ ششم.
ـــــــــــــــــــ، (1394ب)، قرآن‌شناسی، تحقیق و نگارش غلامعلی عزیزی‌کیا، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، چاپ ششم.
ـــــــــــــــــــ، (1391ش)، نظریه حقوقی اسلام، تحقیق و نگارش: محمدمهدی کریمی‌نیا، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)چاپ پنجم.
ـــــــــــــــــــ، (1379ش)، قرآن در آیینه نهج‌البلاغه، تدوین و نگارش: محمد محمدی، قم، انتشارات: موسسه امام خمینی(ره)، چاپ اول.
ـــــــــــــــــــ، (1384ش)، اخلاق در قرآن، تحقیق؛ محمدحسین اسکندری، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، چاپ اول.
مجلسی، محمدباقر، (1043ق)، بحارالانوار، بیروت، دارالاحیاءالتراث العربی.
مصطفوی، علامه سیدحسن، (1360ش)، التحقیق فی کلمات القرآن، ناشر: بنگاه، تهران.
معرفت، محمدهادی، (بی‌تا)، التمهیدفی علوم القرآن، تحقیق و نشر: مؤسسه النشرالاسلامی.
معارف، مجید، (1383ش)، مباحثی در تاریخ علوم قرآنی، تهران؛ نبأ.
مغنیه، محمدجواد، (بی‌تا)، التفسیرالکاشف، چاپ اول، بیروت.
مکارم شیرازی، ناصر، (1373ش)، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه.
نهاوندی، محمد، (1386)، نفحات الرحمن فی تفسیرالقرآن، چاپ اول، قم، موسسه البعثت.
مقالات:
رجبی، ابوذر و احتشامی‌کیا، حمید، (1398ش)، بررسی متشابهات در قرآن وشبهات معناشناختی آن از منظر ابن تیمیه، نشریه علمی اندیشه نوین دینی، قم، سال15، صص57-70.
ملکی، یدالله، (1383ش)، آیات متشابه در قرآن کریم، صحیفه مبین، دوره دوم، شماره22، صص113-126.
ناصح، علی‌احمد، (1392ش)، بررسی و نقدمبانی و اصول فکری ابن تیمیه در تفسیر قرآن، پژوهش‌های فلسفی و کلامی، قم، صص167-188.