بررسی تحلیلی و مقایسه ای تفسیر عرفانی ابن عربی و خواجه عبدالله انصاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. تهران، ایران

2 استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

با نگاهی گذرا به تفاسیر عرفانی در می ­یابیم که مهم­ترین عنصر شالوده این تفاسیر، استنباط مفسر می ­باشد. از این حیث می ­توان تفسیرهایی متفاوت و در عین حال مشابه را مشاهده نمود. در میان تفاسیر موجود، تفسیر ابن­ عربی یک تفسیر عرفانی است که بیشتر صبغه فلسفی دارد. این مسأله از آن رو است که عارف در مرحله سیر دریافت ­های درونی خود، شیفته درک حقایق عالم ملک و ملکوت است و نیازی به اثبات حقانیت  مطالب، دریافت ­ها و داشته ­های خود ندارد؛ لکن بعد از دریافت ­های قلبی باید با استعانت از اصول فلسفه به اثبات عقلانی گفته­ های خویش برای مخاطب بپردازد. از این­ رو تفسیر ابن­ عربی بیشتر گرایش به تأویل آیات بر اساس ذوق شخصی دارد که این امر می ­تواند از مصادیق تفسیر به رأی تلقی گردد. اما تفسیر خواجه عبدالله انصاری سعی دارد با شیوه درون بینشی و با ریاضت و مجاهدت، مطابق با سبک عرفان عملی به درک حقایق هستی بپردازد و از این رو کوشیده است با دوری از عقل و استدلال و با استعانت از جلا دادن قلب که محل دریافت ­های باطنی است، به فهم معانی قرآن دست یابد.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم
ابن عربى، محیى‌الدین محمد بن على، (1375)، حلیه الابدال، تصحیح مایل هروی نجیب، تهران: نشر مولی.
ابن عربى، محیى‌الدین محمد بن على، (1383)، فتوحات مکیه، ترجمه محمد خواجوى، تهران: مولی، چاپ اول.
انصاری، خواجه عبدالله، (1231)، تفسیر کشف الاسرار و عده الابرار، تالیف رشید‌الدین میبدی، تهران: مجلس.
انصاری، خواجه عبدالله، (1388)، صد میدان، به اهتمام عبدالکریم جربزه­دار، تهران: انتشارات اساطیر.
بحرانی، سید هاشم، (1374)، تفسیرالبرهان، تهران: چاپخانه آفتاب.
بورکوی، ژرژ، (1379)، سرگذشت پیرهرات، ترجمه روان فرهادی، تهران: موسسه فرهنکی هنری الست فردا.
پورجوادی، نصراللّه، (1380)، اشراق و عرفان، مقاله­ها و نقدها، تهران: تهران.
جوادی آملی، عبداللّه، (1371)، بحث و تحقیقی درباره تأویل و تفسیر، دوماهنامه کیهان اندیشه، شماره 42.
حکمت، علی‌اصغر، (1371)، مقدمه کشف الاسرار، تهران: امیرکبیر، چاپ پنجم.
ذهبی، محمدحسین، (1396)، التفسیر و المفسرون، قم: دارالکتب الحدیثه.
رشیدرضا، محمد، (1954)، المنار، تقریرات درس شیخ محمد عبده، بیروت: دارالمعرفه للطباعة والنشر، چاپ دوم.
زرین­کوب، عبدالحسین، (1389)، جستجو در تصوف ایران، تهران: انتشارات امیر کبیر، چاپ هشتم.
سیوطی، عبد الرحمن بن ابوبکر، (1416 ق)، الاتقان فی علوم القرآن، دمشق: دار ابن‌‌‌کثیر.
شهیدی، سیدجعفر و حکیمی، محمدرضا، (1390)، یادنامه علامه امینی، مجموعه مقالات تحقیقی، قم: بوستان کتاب.
صدری‌نیا، باقر، (1380)، فرهنگ مأثورات متون عرفانی، تهران: سروش، چاپ اول.
فاطمی‌نیا، عبداللّه، (1370)، تفسیر منسوب به ابن عربی، ماهنامه گلچرخ، شماره اول، صص 27_26.
کاشی عبدالرزاق، (1372)، منازل السائرین، قم: نشر بیدار.
معرفت محمد هادی، (1379)، تفسیر و مفسران، قم: موسسه فرهنگى التمهید.
کاشی عبدالرزاق، (1978)، تفسیر القرآن الکریم (معروف به تفسیر ابن عربی)، بیروت: مصطفی غالب.
کاشی عبدالرزاق، (1370)، شرح «فصوص‌الحکم» ابن­عربی، قم: نشر بیدار.
کاکایی، قاسم، (1380)، قرآن و روش تفسیر از دیدگاه ابن­عربی، نشریه بینات، شماره 32، صص 107-86.
یثربى، سید یحیى، (1374)، عرفان نظرى، قم دفتر تبلیغات اسلامى.