کارکرد عقل برهانی در تفسیر اجتهادی جامع

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف اسلامی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران. تهران، ایران

2 دانش آموخته دکتری معارف گرایش قرآن و منابع دانشکده معارف دانشگاه تهران

3 دانشجوی سطح 4 تفسیر تطبیقی مؤسسه آموزش عالی حوزوی رفیعه المصطفی. تهران، ایران

چکیده

تفسیر اجتهادی جامع تفسیری جامع ­نگر به لحاظ روش­ شناسی تفسیر است که در کشف مراد جدی خداوند از همه ­ی منابع تفسیری بهره می­ برد. از آنجا که در این تفسیر عقل از جایگاه مهم و اساسی برخوردار است، بررسی کارکردهای   برهانی عقل ضروری می ­نماید. استفاده‌ از عقل در برهان ­های قرآنی و قرائن عقلى در تفسیر براى کشف مفاهیم و مقاصد آیات قرآن، کارکرد برهانی عقل است که به عقل از جنبه ­ی مدرِک بودن نظر شده است. این پژوهش با گردآوری اطلاعات به شیوه ­ی کتابخانه ­ای و فیش ­برداری و با رجوع به اسناد و مدارک معتبر با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی مهم­ ترین کارکردهای برهانی عقل در تفسیر اجتهادی جامع می ­پردازد. استفاده از عقل در رفع تعارض ظاهری آیات، استفاده از قرائن عقلی (معرفت ­های بدیهی و برهان ­های قطعی) در تفسیر، اجرای قاعده ­ی جری و تطبیق و کشف استلزامات عقلی موجود در آیات قرآنی از مهم ­ترین کارکردهای عقل برهانی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
ابن­ فارس، احمد بن فارس بن زکریا (بی­تا). معجم مقاییس اللغة، قم: دارالکتب العلمیه.
ابن­ منظور، محمد بن مکرم (۱۴۰۸). لسان­ العرب، بیروت: دار احیاء التراث.
ایازی، محمدعلی (۱۴۱۴). المفسرون حیاتهم و منهجهم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
بابایی، علی­ اکبر (۱۳۸۱). مکاتب تفسیرى، تهران: سازمان سمت.
ــــــــــــ و دیگران (۱۳۹۷). روش­شناسی تفسیر قرآن، چ8، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بحرانى، هاشم بن سلیمان‏ (۱۴۱۵). البرهان فی تفسیر القرآن، قم: موسسة البعثة.
جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۸). تسنیم، محقق: علی اسلامی، چ8، قم: اسراء.
 ـــــــــــــ  (۱۳۸۶). تفسیر موضوعی قرآن کریم (توحید در قرآن) ج2، قم: أسراء.
جوهرى، اسماعیل (۱۴۰۴). تاج اللغه و صحاح العربیه، چ3، بیروت: دارالعلم للملایین.
حربی، حسین بن علی (۱۴۲۹). قواعد الترجیح عند المفسرین، ریاض: دار القاسم.
دیلمى، حسن بن محمد (۱۴۰۸). أعلام الدین فی صفات المؤمنین، قم‏: مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد (۱۳۹۲). معجم المفردات الفاظ القرآن، بیروت: مطبعه التقدم العربی.
رجبی، محمود (۱۳۸۳). روش تفسیر قرآن، قم: حوزه و دانشگاه.
رشاد، محمد (۱۳۶۶). اصول فقه، تهران: اقبال.
رضایی اصفهانی، محمدعلی (۱۳۹۲). روش­ها و گرایش‌هاى تفسیرى قرآن، چ6، قم: نشر المصطفی.
ــــــــــــ  (۱۳۹۲). درسنامه­ ی مبانی و قواعد تفسیر، قم: نشر المصطفی.
ــــــــــــ  (۱۳۸۶). قرآن و علم، قم: پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن.
ــــــــــــ (۱۳۹۱). قرآن‌شناسی، قم: نسیم حیات.
ــــــــــــ (۱۳۹۰). قرآن­ پژوهی خاورشناسان، قم: پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن.
زرقانی، محمد عبدالعظیم (بی­تا). مناهل العرفان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالکتاب العربی.
زرکشی، بدرالدین (۱۴۱۸). البرهان فی علوم القرآن، بیروت: دارالمعرفه.
سبزواری، هادی (۱۳۶۹). شرح منظومه،چ6، قم: علامه.
السعدى، ناصر (۱۳۷۶). القواعد الحسان لتفسیر القرآن، عربستان: دار ابن الجوزیه.
سیفی، علی‌اکبر (۱۴۲۸). دروس فی القواعد التفسیریة، قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
شاکر، محمدکاظم (۱۳۸۲). مبانی و روش‌های تفسیری، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
طباطبایی، محمدحسین (۱۴۲۰). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه ­ی مدرسین حوزه ­ی علیمه.
ــــــــــــــ (۱۳۸۸). قرآن در اسلام، قم: بوستان کتاب.
عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه (۱۴۱۵). تفسیر نورالثقلین، چ۱، قم: اسماعیلیان.
علم‏ الهدى، على بن الحسین‏ (۱۴۳۱). تفسیر الشریف المرتضى المسمى، چ1، لبنان: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
علوی مهر، حسین (۱۳۹۶). آشنایى با تاریخ تفسیر و مفسران، چ 7، قم:  نشر المصطفی.
فخر رازى، محمد بن عمر (۱۴۲۰). التفسیر الکبیر (مفاتیح ­الغیب)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
فراهیدی، خلیل بن احمد (۱۴۰۹). کتاب العین، قم: دارالهجره.
فیروزآبادی، مجدالدین (بی­تا). قاموس­ المحیط، بیروت: دارالمعرفه.
مجلسى، محمدباقر (۱۴۰۳). بحار­الأنوار، بیروت‏: دار إحیاء التراث العربی.
مظفر محمدرضا (۱۴۰۰). المنطق، چ3، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
معرفت، محمدهادی (۱۴۲۳). شبهات و ردود حول القرآن، قم: التمهید.
ــــــــــــ (۱۴۱۸). التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد: الجامعة الرضویة للعلوم الإسلامیة.
ــــــــــــ (۱۳۷۹). تفسیر مفسران، چ1، قم: التمهید.
مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۱). تفسیر نمونه، چ1، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
نقی‌پورفر، ولی‌الله (۱۳۸۱). پژوهشی پیرامون تدبر در قرآن، تهران: اسوه.