پیوندهای معنایی زوج ‏سورۀ نوح و جنّ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و تفسیر دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم. مشهد، ایران

2 کارشناسی‌ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم. مشهد، ایران

چکیده

نظریۀ «زوجیت سوره ‏ها» با جانمایه ‏ای کهن، یکی از مباحث نوین مطالعات سوره ‏شناسی در سدۀ اخیر است. سوره‏ شناسی یعنی شناخت تفصیلی قرآن که با درک و فهم سوره به سورۀ قرآن و شناخت روابط میان آنها سامان می ‏یابد. بر پایۀ این نظریّه، سوره‏ های قرآن دو به دو زوج یکدیگرند و مانند دو آینۀ موازی عمل می ‏کنند و تصاویر بسیاری از مضامین دو سوره را به نمایش می‏ گذارند و یکدیگر را تفسیر و تبیین می ‏کنند. پرسش اصلی این جستار آن است که دو سورۀ نوح و جنّ که یکی از 56 زوج ‏سورۀ قرآن کریم است، چه ارتباط و پیوندی با یکدیگر دارند؟ پس از مطالعۀ ساختار و مضامین این دو سوره به روش توصیفی - تحلیلی، پژوهش به این نتیجۀ مهم دست یافت که زوج ‏سورۀ نوح و جنّ ناظر به مقایسۀ مبانی و شیوه‏ های تبلیغ حضرت نوح(ع) و پیامبر اکرم است؛ در سورۀ نوح شیوۀ تبلیغ حضرت نوح(ع) و نتیجۀ آن در طول 950 سال رسالت ایشان مطرح و ارزیابی شده و در سورۀ جنّ، مبانی شیوه‌های تبلیغی رسول خدا به عنوان خاتم پیامبران بیان و غیر مستقیم با شیوۀ تبلیغ حضرت نوح(ع) مقایسه شده است. از این رو، مطالعۀ این زوج‏ سوره می‏ تواند زمینۀ بررسی انتقادی شیوه ‏های تبلیغ دین در جامعۀ اسلامی عصر حاضر را نیز فراهم آورد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم، خط حبیب ‏اللّه فضائلی، ترجمۀ عبدالمحمّد آیتی، تهران: سروش، 1372ش.
‏‫ابن ابى زمنین، محمد بن عبدالله، تفسیر، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1424ق.‏
ابن ابی عاصم، ابوبکر، السنة، تحقیق: محمد ناصر الدین الألبانی، بیروت: مکتب الاسلامی، 1400ق.
ابن اسحاق، محمد، سیره (کتاب السیر و المغازى)، تحقیق: سهیل زکّار، بیروت: دار الفکر، 1398ق/ 1978م.
ابن حنبل، أحمد، مسند، محقق: شعیب الأرنؤوط، عادل مرشد وآخرون، مؤسسة الرسالة، ١٤٢١ق/٢٠٠١ م
ابن شِهاب زُهری، محمد بن مسلم، الناسخ والمنسوخ وتنزیل القرآن بمکة والمدینة، روایة: أبی عبدالرحمن محمد بن الحسین السلمی (د٤١٢ ق)، محقق: حاتم صالح الضامن، مؤسسة الرسالة، ١٤١٨ق.
ابن ‏عاشور، محمدطاهر، [تفسیر] التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، 1420ق.
ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، محقق: طه عبدالرءوف سعد، شرکة الطباعة الفنیة المتحدة.
ابوداود، سلیمان بن اشعث، سنن، تحقیق: شعیب الأرنؤوط و محمد کامل قره بللی، دار الرسالة العالمیة، ١٤٣٠ق/٢٠٠٩ م.
ابوعبید، قاسم بن سلّام، فضائل القرآن، تحقیق: مروان العطیة و...، دار ابن کثیر (دمشق - بیروت)، ١٤١٥ق.
أبویعلى، أحمد بن علی، مسند، محقق: حسین سلیم أسد، دمشق: دار المأمون للتراث، ١٤٠٤ق.
ایجی‌شیرازی، محمد بن عبد الرحمن، جامع‌البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیة، ١٤٢٤ق.
بابازاده، علی‏اکبر، شیوه‏های تعلیم و تبلیغ، قم: دانش و ادب، 1382ش.
بیهقی، احمد بن حسین، دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعة، محقق: عبدالمعطی قلعجی، دار الکتب العلمیة، دار الریان للتراث، ١٤٠٨ق/١٩٨٨م.
برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن‌، قم: دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱.
پروازی ایزدی، نرگس، «جنّ»، دانشنامۀ جهان اسلام، ج10، تهران، 1385.
‏‫حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعه، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
خطیب، عبدالکریم، التفسیر القرآنى للقرآن، بیروت: دار الفکر العربی، 1424ق.
راوندى، قطب الدین سعید بن هبة الله، ‏الدعوات (سلوة الحزین)، ‏قم: انتشارات مدرسه امام مهدى(ع)، 1407 ق.
رجبی قدسی، محسن، حسین مرادی و مهدی غفّاری، آموزش قرآن در سیرۀ نبوی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1391ش.
رجبی قدسی، محسن و سیّده فرناز اتّحاد، «بررسی مقالۀ "یعقوب"(ع) در دائرة‏المعارف قرآن لیدن»، قرآن‏پژوهی خاورشناسان، شمارۀ 32، 1401ش.
رجبی قدسی، محسن و فهیمۀ ضیاء قریشی، «نخستین پیامبر خدا: آدم ابوالبشر یا حضرت نوح(ع)»، پژوهشنامۀ تفسیر و زبان قرآن، شمارۀ 20، 1401ش.
‏‫رجبی قدسی، محسن و زهرا بلندی، «زوجیت سوره‏های قرآن کریم، مطالعۀ موردی زوج‏سورۀ کوثر و ماعون»، تفسیرپژوهی، ش19، 1402ش.
زحیلی، وهبه، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج. دار الفکر المعاصر، 1418ق.
سبحانى، جعفر، مفاهیم القرآن‏، قم: مؤسسة الإمام الصادق(ع)، 1421ق.
سمرقندى نصر بن محمد، بحر العلوم‏، محقق: عمر عمروى، بیروت: دار الفکر، 1416ق.‏
سیّد قطب، فى ظلال القرآن، بیروت: دار الشروق، 1425ق.‏
شریف رضى، محمد بن حسین، ‏تلخیص البیان فی مجازات القرآن‏، مصحح: محمد عبدالغنى حسن،‏ بیروت: دار الأضواء، 1406ق.‏
صادقی اردستانی، احمد، روش‏های تبلیغ و سخنرانی، قم: بوستان کتاب، 1390ش.
صادقى تهرانى، محمد، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، قم: فرهنگ اسلامى، 1406ق.
طبرانی، ابوالقاسم سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، محقق: حمدی­بن عبدالمجید سلفی، قاهره: مکتبة ابن تیمیة، 1415ق.
‏‫‏‫‫‏‫طباطبایی، سیّدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1390.
‏‫طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، مصحح: فضل‌الله یزدی طباطبایی و هاشم رسولی، دارالمعرفة، ۱۴۰۸ق.
طبرى، محمد بن جریر، جامع‌البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة، 1412ق.
طوسى، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
فضل ‏الله، محمدحسین، من وحى القرآن، بیروت: دار الملاک، 1419ق.
قضاعی، محمد بن سلامه، شرح فارسى شهاب الأخبار( کلمات قصار پیامبر خاتم)، مصحح: جلال‏الدین‏حسینى أرموى، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی‏، 1361 ش‏
‏‫قمى، على بن ابراهیم‏، تفسیر، محقق: طیب موسوى جزایرى، قم: دار الکتاب، 1363ش.
کاویانی، محمّد، روان‏شناسی و تبلیغات با تأکید بر تبلیغ دینی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1386ش.
لسانی فشارکی، محمّدعلی و مهدی غفّاری، آموزش قرآن به روش پیامبر، تهران: صدوچهارده، 1399.
لسانی فشارکی، محمّدعلی و حسین مرادی زنجانی، مطالعات قرآنی در سیرۀ نبوی، تهران: صدوچهارده، 1398.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، سوره شناسی(روش تحقیق ساختاری قرآن کریم)، تهران: صدوچهارده، 1399.
لسانی فشارکی، محمّدعلی، «سیزدهمین کارگاه آموزشی - پژوهشی قصص قرآن، قصّۀ نوح پیامبر»، تیر1397، .https://quranlsn.ir/multimedia/course/?id=3
لسانی فشارکی، محمّدعلی، «سی‏‎امین کارگاه آموزشی – پژوهشی تفسیر ترتیبی قرآن با موضوع سورۀ جنّ»، دارالقرآن سپاه کرج، 1397 ش.
لسانی فشارکی، محمّدعلی، «سی و یکمین کارگاه آموزشی – پژوهشی تفسیر ترتیبی قرآن با موضوع سورۀ نوح»، مؤسسۀ بشارت تسنیم، فروردین 1398.
لسانی فشارکی، محمّدعلی، «سی و دومین کارگاه آموزشی – پژوهشی تفسیر ترتیبی قرآن با موضوع سورۀ معارج»، مؤسسۀ بشارت تسنیم، 20 خرداد 1398.
ماتریدی، محمد بن محمد، تفسیر (تأویلات أهل السنة)، محقق: مجدی باسلوم، بیروت: دار الکتب العلمیة، ١٤٢٦ ق/ ٢٠٠٥ م.
ماوردى، على بن محمد، تفسیر (النکت و العیون‏)، تعلیق: سید بن عبدالمقصود عبدالرحیم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
مجلسی، محمّد باقر، بحار الأنوار، بیروت: مؤسسة الوفاء، ١٤٠٣ق.
‏‫‏‫مطیع، مهدی، «جنّ»، دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی، ج18، تهران، 1389.
معرفت، محمّدهادی، شبهات و رُدود حول القرآن الکریم، قم: التمهید، 1388ش.
[منسوب به ابن مهران نیشابوری، 1385ش، خلاصة الوقوف] رسالة فی کتابة المصحف، تصحیح: محمّدرضا شهیدی‏ پور و حجت ‏اللّه بیاتانی، مندرج در گنجینۀ بهارستان 15 (علوم قرآنى و روائى 3)، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شوراى اسلامى.
یزدانی، محمود، از تبلیغ کم‏اثر تا تبلیغ پرثمر (مثل پیامبر تبلیغ کنیم...)، مشهد: کتاب شفاء، 1402ش.