تحلیل چالش‌های مترادف‌سازی در قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و تفسیر جامعه المصطفی

چکیده

در حوزۀ زبان‌شناسی، وجود ترادف یا عدم وجود ترادف در الفاظ عربی، یکی از مباحث بحث‏برانگیز میان دانشمندان اهل لغت به شمار می‌آید. به تبع آن، وجود ترادف یا عدم آن در قرآن کریم نیز، از موارد اختلافی بین قرآن‏پژوهان است. در این میان، تاریخ تفسیر قرآن کریم، گویای آن است که برخی از مفسران، مانند طبرسی، زمخشری و دیگران با قول به ترادف در قرآن، موافق هستند. در مقابل، بعضی دیگر هم، مثل سیوطی و مرحوم استاد معرفت و سایرین، خلاف این را اعتقاد دارند. در این مقاله، ضمن تبیین ادّلۀ هر یک از موافقان و مخالفان قول به ترادف، چالش‌های برخواسته از پذیرش ترادف در قرآن هم، مورد کندوکاو قرار گرفته است.
رهاورد این پژوهش، با روش انتقادی، تحلیلی و شیوۀ درون‏متنی، معطوف به این حقیقت است که اولاً، قبول ترادف در قرآن کریم بر اساس ادّلۀ محکم مخالفان ترادف، امکان‏ناپذیر است. ثانیاً، قول به وجود ترادف در قرآن، پیامدهای منفی، همچون حاکمیت افکار سطحی و ساده از فهم معانی آیات، طرح حشو و زیاده در الفاظ قرآن، مخدوش شدن اعجاز قرآن در ابعاد مختلف آن و غیره را به همراه می‌آورد که التزام به آنها را، هیچ قرآن‏پژوهی نمی‌پذیرد.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم، (1378)، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، انتشارات نسل جوان، قم.
  2. ابن تیمیه، (بی‌تا)، مقدمة فی التفسیر، بی‌جا.
  3. ابن عطیه اندلسی، عبدالحق بن غالب، (1422 ق)، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، نشر دارالکتب العلمیه، بیروت.
  4. ابن فارس، (1328 ق)، الصاحبی فی فقه اللغة، نشر المکتبه السلفیه، قاهره.
  5. ابن قتیبه، ابو محمد عبدالله بن مسلم، (1978 م)، غریب القرآن، نشر دارالکتب العلمیه، بروت.
  6. ابن منظور، (1408 ق)، لسان العرب، نشر دار احیاء التراث العربی، بیروت.
  7. بنت الشاطی، عایشه عبدالرحمن، (1376)، اعجاز بیان قرآن، مترجم حسین صبوری، نشر انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
  8. بنت الشاطی، عائشه عبدالرحمن، (1971 م)، الإعجاز البیانی للقرآن، دار المعارف، مصر، 2 جلدی، الطبعه الاولی.
  9. بنت الشاطی، عائشه عبدالرحمن، (1404 ق)، الإعجاز البیانی للقرآن، دار المعارف، مصر، 2 جلدی، الطبعه الثانیه.
  10. بنت الشاطی، عائشه عبدالرحمن، (1971 م)، التفسیر البیانی، دار المعارف، القاهره، الطبعه الاولی.
  11. بیضاوی، عبدالله بن عمر، (1408 ق)، تفسیر انوار التنزیل و اسرار التأویل، نشر دار احیاء التراث العربی، بیروت.
  12. جرجانی، علی بن محمد، (2009 م)، التعریفات، تحقیق محمد باسل عیون السود، الطبعة الثالثه، نشر دارالکتب العلمیه، بیروت.
  13. جوادی‌آملی، عبدالله، (1376)، پیرامون وحی و رهبری، نشر حضرت فاطمه زهراء، تهران.
  14. جوهری، اسماعیل بن حماد، (1956 م)، الصحاح تاج اللغة و صحاح اللغة، نشر دارالعم للملایین، بیروت.
  15. حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین بن احمد، (1363)، تفسیر اثنی عشری، نشر میقات، تهران.
  16. خوئی، سیدابوالقاسم، (1418 ق)، البیان فی تفسیر القرآن، نشر دارالثقلین، قم.
  17. خلدون، عبدالرحمن، (1369)، مقدمه ابن خلدون، انتشارات شرکت علمی و فرهنگی، ترجمه محمد پروین گنابادی، چاپ هفتم، تهران.
  18. راغب اصفهانی، (1427 ق)، المفردات فی الفاظ القرآن، نشر طلیعه النور، بیروت.
  19. رافعی، مصطفی صادق بن عبدالرزاق، (1425 ق)، اعجاز القرآن و البلاغة النبویه، نشر دارالکتاب العربی، بیروت.
  20. ربانی، محمد حسن، (1379)، مقاله: «ترادف در قرآن»، مجله پژوهش‌های قرآنی، شماره 23-24، دوره 6.
  21. رمّانی، علی بن عیسی، (1321)، الالفاظ المترادفة، تصحیح محمود الشنقیطی، مطبعة الموسوعات، القاهره.
  22. زبیدی، محمد مرتضی، (بی‌تا)، تاج العروس، نشر المکتبه العلمیه.
  23. زرکشی، محمد بن بهادر، (1410 ق)، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق یوسف عبدالرحمن مرعشلی، بیروت، نشر‌ دار المعرفة.
  24. زمخشری، محمود بن عمر، (1407 ق)، الکشاف، نشر دارالاحیاء العربی، بیروت.
  25. سبحانی تبریزی، جعفر، (1421)، المفاهیم، نشر موسسه امام صادق (ع)، چاپ چهارم، قم.
  26. سیوطی، جلال‌الدین، (1363)، الاتقان فی علوم القرآن، نشر امیر کبیر، تهران.
  27. شرف، حفنی محمد، (1970)، الإعجاز البیانی بین النظریة و التطبیق، المجلس الاعلی للشؤون الاسلامیه، القاهره، الطبعة الاولی.
  28. صبحی صالح، (1973)، دراسات فی فقه اللغة، نشر دارالعلم للملایین، بیروت.
  29. طباطبایی، سید محمدحسین، (1417 ق)، تفسیر المیزان، نشر جامعه مدرسین، قم.
  30. طبرسی، فضل بن حسن، (1372)، مجمع‌البیان، نشر ناصر خسرو.
  31. طوسی، محمد بن حسن، (بی‌تا)، تفسیر التبیان، نشر دار احیاء التراث العربی، بیروت.
  32. طیّب حسینی، سید محمود، (1392)، مقاله: «نقدی بر نظریه بنت الشاطی در عدم ترادف میان واژه‌های قرآن»، مجله پژوهش‌های ادبی- قرآنی، سال اول، شماره سوم.
  33. عبدالتواب، رمضان، (1367)، مباحثی در فقه اللغة و زبان شناسی عربی، ترجمه‌ی حمید رضا شیخی، آستان قدس رضوی، مشهد.
  34. العسکری، ابوهلال، (2010)، الفروق اللغویه، نشر دارالکتب العلمیه، بیروت.
  35. فخر رازی، (1420 ق)، تفسیر مفاتیح الغیب، نشر دار احیاء التراث العربی، بیروت.
  36. فراهیدی، خلیل بن احمد، (1420 ق)، العین، نشر اسوه، قم.
  37. کلینی، محمد، (1365)، اصول‌ کافی، دار الکتب‌ الاسلامیه، چهارم، تهران.
  38. محمدی آشنانی، علی، سمیه صادقی، (1398)، مقاله: «بررسی تطبیقی ترادف در قرآن از دیدگاه زمخشری و طبرسی»، مجله مطالعات قرآنی، سال دهم، شماره 37.
  39. مجلسی، محمدباقر، (1403 ق)، بحارالانوار، مؤ‌سسة‌ الوفا، چاپ دوم، تهران.
  40. مصباح‌یزدی، محمدتقی، (1385)، قرآن‌شناسی، نشر موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم.
  41. مصطفوی، حسن، (1385)، التحقیق فی کلمات القرآن، مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، تهران.
  42. معرفت، محمدهادی، (1387)، تلخیص التمهید، نشر موسسه التمهید، قم.
  43. معرفت، محمدهادی، (1428 ق)، التمهید فی علوم القرآن، نشر موسسه فرهنگی التمهید، قم.
  44. مکارم شیرازی، ناصر، (1386)، پیام قرآن، نشر دارالکتب العلمیه، تهران.
  45. المنجد، محمد نورالدین، (1424 ق)، الترادف فی القرآن الکریم، نشر دارالفکر، دمشق.