بررسی و نقد دیدگاه مفسرین دربارۀ آیۀ 89 سورۀ صافات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده تربیت مدرس قرآن کریم مشهد

2 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرانی دانشکده علوم قرآنی مشهد.

چکیده

در قصص انبیاء (ع) به ‌مباحثی اشاره شده که شبهه ایجاد می‌کند و ظاهراً برداشت‌های گوناگون و بعضاً غیر معقولی از آنها می‌شود که با عصمت آن بزرگواران مغایر است. یقیناً ساحت مقدس معصومین (ع) اعم از پیامبران و امامان از بسیاری تهمت‌ها و توهین‌ها که در طول زمان به آنها نسبت داده شده مبرّاست. حضرت ابراهیم (ع) پیامبری اولوالعزم و دارای مقام امامت است؛ ولی قرآن کریم در عبارت «إِنىّ‏ سَقِیم» (صافات/ 89) به‌گونه‌ای دربارۀ برخورد آن حضرت با نمرودیان صحبت کرده که در نگاه اول شائبۀ دروغ‌گویی آن بزرگوار به ذهن متبادر می‌شود و همین ‌امر باعث ارائۀ تفسیرهای غیر واقع و خلاف حقیقت شده است. این مقاله با هدف بررسی آیۀ مذکور و نیل به تفسیر صحیح به روش تحلیلی ـ توصیفی سامان یافته و به این نتیجه رسیده است که: الف) اتهام دروغ‌گویی به حضرت ابراهیم (ع) بر اساس روایتی از ابوهریره مطرح شده که به دو دلیل مردود است: اول: اینکه عصمت، لازمۀ پیامبری است، لذا با دروغ‌گویی منافات دارد. دوم: ابوهریره در نقل روایت منفرد است و اغلب علمای رجال او را جرح کرده‌اند. ب) اگر سقیم را به معنی مریضی جسمانی بگیریم حضرت ابراهیم (ع) واقعا بیمار بود. این دیدگاه از باقی دیدگاه‏ها به واقعیت نزدیک‌تر است. زیرا با ظاهر آیه مغایر نیست و اگر به معنی پریشان‌حالی بگیریم که در ادبیات گذشته بوده است نیز صحیح است. نتیجۀ نهایی این است که این جواب نه دروغ و نه حتی توریه بوده است؛ نه ایشان از مریضی فعلی و نه آینده خود خبر داده‌اند؛ بلکه بیان احوال روحی خود از کفر آنان بوده است.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم.
  2. ابن أبى الحدید، عبدالحمید، (1378)، شرح نهج‌البلاغه، قم: مکتبة آیه الله المرعشی.
  3. ابن‌ابى‌حاتم، عبدالرحمن‌بن‌محمد، (1419ق.)، تفسیر القرآن العظیم (ابن‏ابى‏حاتم)، عربستان: مکتبه ‌نزارمصطفى الباز.
  4. ابن بابویه قمی، محمد‌بن علی، (1378ق.)، عیون أخبار الرضا (ع)، تهران: نشر جهان‏.
  5. ــــــــــــــــــــــــــ، (1403ق.)، الخصال، قم: انتشارات جامعه مدرسین.‏
  6. ابن جوزى، ابوالفرج عبدالرحمن‌بن‌على، (1422ق.)،‏ زاد المسیر فى علم التفسیر، بیروت: دار الکتاب العربی‏.
  7. ابن سعد، محمدبن‌سعد، (1410ق.)، الطبقات الکبرى، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  8. ابن شهرآشوب مازندرانى، محمد بن على، (1410ق.)، متشابه القرآن و مختلفه‏، قم: انتشارات بیدار‏.
  9. ابن طاوس، سید على بن موسى، (بی‌تا)، فرج المهموم، قم: دار الذخائر.
  10. ابن قتیبه، عبدالله‌بن‌مسلم‌، (بی‌تا)، تأویل مختلف الحدیث، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  11. ابن منظور، ابوالفضل محمد‌بن مکرم، (1414ق.)، لسان العرب، بیروت: دار صادر. ‏
  12. ابن‏عطیه‌آندلسی، عبدالحق‌بن‌غالب، (1422ق.)، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  13. ابوالفتوح رازى، حسین بن على‏، (1408ق.)، روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن، مشهد: بنیاد پژوهش‏هاى اسلامى آستان قدس رضوى.
  14. آقا‌حسینی، زراعتی، (1389)، «بررسی تطبیقی داستان حضرت ابراهیم در متون تفسیری و عرفانی تا قرن هفتم هجری»، الهیات تطبیقی، سال اول، ش دوم، صص 41- 64.
  15. بانوى اصفهانى، سیده نصرت امین، (1361)، مخزن العرفان در تفسیر قرآن،‏ تهران: نهضت زنان مسلمان.
  16. بروجردى، سید محمد ابراهیم، (1366)، ‏ تفسیر جامع،‏ تهران: انتشارات صدر.
  17. بغوى، حسین بن مسعود، (1420ق.)، معالم التنزیل فى تفسیر القرآن‏، بیروت: داراحیاء التراث العربى.
  18. بلخى، مقاتل بن سلیمان‏، (1423ق.)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت: دار إحیاء التراث.
  19. تفتازانى، سعد‌الدین،‏ (1409ق.)، شرح المقاصد، افست قم: الشریف الرضی.‏
  20. حرّ عاملى، محمدبن‌حسن، (1409ق.)، وسائل الشیعه، قم: مؤسسه آل البیت (ع).‏
  21. حرانی، حسن بن شعبه، (1404ق.)، تحف العقول، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
  22. حسینی شیرازى، سید محمد، (1428ق.)، من فقه الزهراء، قم: رشید.
  23. ــــــــــــــــــــــ ، (بی‌تا)، إیصال الطالب إلى المکاسب، تهران: منشورات اعلمى.
  24. حسینى شاه عبدالعظیمى، حسین بن احمد، (1363)، تفسیر اثنا عشرى‏، تهران: انتشارات میقات.
  25. حلی، ابن نما، (1406ق.)، مثیر الأحزان، قم: مدرسۀ امام مهدى‏ (ع).
  26. خویى، سید‌ابوالقاسم، (1418ق.)، التنقیح فی شرح العروه الوثقى‌، قم: تحت اشراف آقاى لطفى.
  27. دیمه‌کار، محسن، (1396)، «تفسیر بر اساس ترتیب نزول با سه قرائت»، دوفصلنامة علمی ـ پژوهشی حدیث‏پژوهی، سال نهم، ش هفدهم، صص 263- 296.
  28. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، (1412ق.)، مفردات ألفاظ القرآن، لبنان: دار العلم- الدار الشامیه.‌
  29. رشیدالدین میبدى، احمد بن ابى سعد، (1371)، کشف الأسرار و عده الأبرار، تهران: انتشارات امیر کبیر.
  30. زبیدى، (1414ق.)، تاج العروس من جواهر القاموس‌، بی‌جا: دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع‌.
  31. زمخشرى، محمود، (1407ق.)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏، بیروت: دار الکتاب العربی.
  32. سبحانی، جعفر، (1424ق.)، المواهب فی تحریر أحکام المکاسب، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
  33. ـــــــــــــ، (بی‌تا)، عصمه الأنبیاء، قم: مؤسسه امام صادق (ع).‏
  34. سبزوارى نجفى، محمدبن‌حبیب الله‏، (1419ق.)، ارشاد الاذهان الى تفسیر القرآن‏، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
  35. سیدرضی، محمدبن‌حسین، (1414ق.)، نهج‌البلاغه، قم: بی‌نا‏.
  36. سیوطى، جلال‌الدین‏، (1404ق.)، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیه الله مرعشى نجفى‏.
  37. شبر، سید عبد الله‏، (1412ق.)، تفسیر القرآن الکریم (شبر)، بیروت: دار البلاغة للطباعة و النشر.
  38. شریف لاهیجى، محمد بن على‏، (1373)، تفسیر شریف لاهیجى، تهران: دفتر نشر داد‏.
  39. شعیری، تاج‌الدین، (1405ق.)، جامع الأخبار، قم‏: انتشارات رضى‏.
  40. شیخ مفید، محمدبن‌محمدبن‌نعمان، (1413ق.)، تصحیح الاعتقاد، قم: کنگره شیخ مفید‏.
  41. طالقانى، نظر على، (1373)،‏ کاشف الأسرار، تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگى رسا.
  42. طباطبایى قمی، سید تقى، (1413ق.)، عمده المطالب فی التعلیق على المکاسب، قم: کتاب‌فروشى محلاتى.
  43. طباطبایى، سید محمد حسین، (1417ق.)،‏ المیزان فى تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزۀ علمیه قم.
  44. طبرسی، ابو منصور احمد بن علی، (1403ق.)، الإحتجاج، مشهد: نشر مرتضى.‏
  45. طبرسى، فضل بن حسن، (1377)، تفسیر جوامع الجامع، تهران: انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم.
  46. ــــــــــــــــــــــ، (1372)، مجمع‌البیان فى تفسیر القرآن‏، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
  47. طبرى، ابو جعفر محمد بن جریر، (1387ق.)، تاریخ الطبری، بیروت: دارالتراث.
  48. ــــــــــــــــــــــــــ، (1412ق.)، جامع‌البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفه.
  49. طبری، محمد، (1386)، پاسخ جوان شیعى به پرسش‌هاى وهابیان، تهران: نشر مشعر.‏
  50. طوسى، محمد بن حسن‏، (بی‌تا)، التبیان فى تفسیر القرآن‏، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
  51. ـــــــــــــــــــــ، (1414ق.)، الأمالی، قم: انتشارات دارالثقافه.
  52. طیب، سید عبد الحسین‏، (1378)، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات اسلام.
  53. علم‏الهدى، على بن الحسین، (1431ق.)، نفائس التأویل، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  54. علوى عاملى،‏ میرسیدمحمد، (بی‌تا)، لطائف غیبیه، بی‌جا: مکتب السید الداماد.
  55. فاضل مقداد، (1422ق.)، اللوامع الإلهیه فی المباحث الکلامیه، قم: دفتر تبلیغات اسلامى.
  56. فخرالدین رازى، ابوعبدالله محمد بن عمر، (1409ق.)، عصمه الأنبیاء، بیروت: دارالکتب العلمیه‏.
  57. ــــــــــــــــــــــــــــــــ، (1420ق.)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربى‏.
  58. ـــــــــــــــــــــــــــــــ، (1986م.)، الأربعین فی أصول الدین‏، قاهره: مکتبه الکلیات الأزهریه.
  59. فراء، ابوزکریا یحیى بن زیاد، (بی‌تا)، معانى القرآن‏، مصر: دارالمصریه للتألیف و الترجمه.
  60. فراهیدى، خلیل بن احمد (1410ق.)، کتاب العین، قم: ‌ نشر هجرت.‌
  61. قاضی عیاض، (1407ق.)، الشفاء بتعریف حقوق المصطفى‏، عمان: دار الفیحاء‏.‏
  62. ــــــــــــ، (1421ق.)، شرح الشفاء، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  63. قرشى، سید على اکبر، (1371)، قاموس قرآن‏، تهران: دار الکتب الإسلامیه‏.
  64. ـــــــــــــــــــ، (1377)، تفسیر احسن الحدیث‏، تهران: بنیاد بعثت‏.
  65. قرطبى، محمد‌بن‌احمد، (1364)، الجامع لأحکام القرآن‏، تهران: انتشارات ناصرخسرو‏.
  66. کمره‌ای، محمد باقر، (1382ق.)، روضه کافى- ترجمه کمره‏اى‏، تهران: کتاب فروشى اسلامیه‏.‏
  67. کوفی، فرات بن ابراهیم، (1410ق.)، تفسیر فرات الکوفی، بی‌جا: مؤسسه چاپ و نشر.
  68. کاشانى، ملافتح‌الله‏، (1336)، تفسیر منهج الصادقین فى الزام المخالفین‏، تهران: کتاب‌فروشى محمد حسن علمى‏.
  69. کشى، محمد بن عمر، (1348)، رجال الکشی، مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد.
  70. کلینى‏، محمد بن یعقوب، (1362)، الکافی، تهران: اسلامیه.
  71. مازندرانی، مولى صالح، (1388ق.)، ‏شرح أصول الکافی لمولى صالح المازندرانی مولى صالح مازندرانى‏، تهران: دارالکتب الإسلامیه.‏
  72. مترجمان‏، (1356)، ترجمه تفسیر طبرى‏، تهران: انتشارات توس.
  73. مترجمان،‏ (1360)، ترجمه مجمع البیان فى تفسیر القرآن،‏ تهران: انتشارات فراهانى‏.
  74. مجلسی، محمد باقر، (1404ق.)، مرآه العقول‏، تهران: دار الکتب الإسلامیه.‏
  75. محلاتى، سیدهاشم رسولى محلاتى، (بی‌تا)، روضه کافى- ترجمه رسولى محلاتى‏، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه‏.
  76. محمدى شاهرودى، عبدالعلی، (1377)،‏ معانی الأخبار- ترجمه محمدى‏، تهران: دارالکتب الاسلامیه‏.
  77. مصطفوی، سیدجواد، (بی‌تا)، اصول کافى- ترجمه مصطفوى‏، تهران: کتاب‌فروشى علمیه اسلامیه‏.‏
  78. مصطفوى، حسن‏، (1360)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب‏.
  79. مکارم شیرازی، ناصر، (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
  80. ـــــــــــــــــــ، (1411ق.)، القواعد الفقهیه، قم: مدرسه امام امیرالمؤمنین (ع).
  81. منتظری نجف‌آبادى، حسین على، (بی‌تا)، رساله استفتائات (منتظرى)، بی‌جا: بی‌نا.