صبغه الله در آیینه ی تاریخ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات دانشگاه شهید چمران اهواز. اهواز، ایران

2 استاد گروه فلسفه و کلام دانشکده الهیات دانشگاه شیراز. شیراز، ایران

3 دانشجوی دکتری علوم قرآن وحدیث، دانشکده الهیات دانشگاه شهید چمران اهواز. اهواز، ایران

چکیده

از زمان نزول قرآن، تفسیر آیات آن نیز مطرح بوده است. بدیهی است که در طول تاریخ، تفسیر دچار تغییر و تحولاتی شده است. یکی از این آیات، آیه ­ی 138 بقره می ­باشد که به «صبغه ­الله» معروف است. در این آیه­ ی شریفه، به صبغه و رنگ الهی اشاره شده است. اینکه به راستی صبغه و رنگ الله به چه صورت می ­باشد؟ مراد و مفهوم آن چیست؟ و مفسران فریقین، بسته به گرایش خود آن را چگونه معنا نموده ­اند؟
در این پژوهش به روش تحلیل محتوا به تجزیه و تحلیل آراء تفسیری پرداخته شده و نتایج سیر تطور آراء نشان می ­دهد که ابتدا در تفاسیر نخستین با ذکر جریان غسل معمودیه ­ی مسیحیان، صبغه را به «اسلام» معنا نموده، سپس در تفاسیر مأثور اهل سنت، به «اسلام»، «فطرت»، «سنن از جمله ختنه» و «تقوی الهی» اشاره شده و در تفاسیر مأثور شیعیان به «اسلام» و «تزئین مؤمنین به ولایت امام در عالم میثاق» ترجمه و معنا شده است. آن گاه در تفاسیر قرن پنجم و ششم با کمک استدلال ­ها و تحلیل ­­های عقلی و ادبی با اشاره به اقوال مختلف،  صبغه را فطرت یا تطهیر به واسطه ­ی ایمان به اسلام می‌دانند. سپس در قرون میانه مفسران عارفی مثل ابن­ عربی، صبغه را باطن و حقیقت مذهب دانسته ­اند. در قرون معاصر در کنار نقل قول از گذشتگان، تحلیل ­های اجتهادی یا عقلی با رویکرد عصری مورد توجه قرار گرفت و به پیام ­های آیه، مانند ترک اختلاف نژادی و قبیله ­ای، دعوت به عدالت و برادری، اشاره می­ گردد. البته هر کدام از معانی گفته شده می­ تواند صحیح باشد، ولی به نظر می ­رسد که «رنگِ بی‌رنگیِ الله» که همان «دین اسلام» و به دنبال آن «ولایت امام» به ­عنوان مصداق کامل را می ­توان به ­عنوان بهترین و کامل ­­ترین معنا برای «صبغه ­الله» انتخاب نمود.

کلیدواژه‌ها


Alousi, Seyyed Mahmoud, Ruh al-Ma'ani fi Tafsir al-Qur'an al-Azeem, Beirut: Dar al-Kitab al-Alamiya, 1415 AH.
Ibn Abi Hatim, Abd al-Rahman ibn Muhammad, Tafsir al-Qur'an al-Azeem, Arabia: School of Nizar Mustafa al-Barz, 1419 AH.
Ibn Anbari, Abd al-Rahman, Al Bayan Fi Gharib Arab Qur'an, Qom: Dar al-Hijrah, 1362.
Ibn Jazi Gharnati, Muhammad Ibn Ahmad, Kitab al-Tashil Uloom al-Tanzil, Daral Arqam Company, 1416 AH.
Ibn Juzi, Abd al-Rahman, Zad al-Masir fi ilm al-tafsir, Beirut: Dar al-Kitab al-Arabi, 1422 AH.
Ibn Shahr Ashub Mazandarani, Muhammad Bin Ali, Mutsabah al-Qur'an and Varifah, Qom: Bidar Publications, 1410 AH.
Ibn Ashour, Muhammad Bin Tahir, Tahrir and Al-Tanweer, Beirut: Institute of Arabic History, B.
Ibn Akhiba, Ahmad Ibn Muhammad, Al-Bahr al-Madid fi Tafsir al-Qur'an al-Majid, Cairo: Dr. Hassan Abbas Zaki, 1419 AH.
Ibn Arabi, Muhyiddin Muhammad, Tafsir Ibn Arabi, Beirut: Darahiya al-Tarath al-Arabi, 1422 AH.
Ibn Faris, Ahmad Ibn Faris, Mujajm Maqayys Al-Lagheh, Qom: Maktab Al-Alam al-Islami, 1404AH. Q.
Ibn Qutiba, Abdullah bin Muslim, Gharib al-Qur'an, Beirut: Al-Hilal Dar and School, 1411 AH.
Ibn Kathir, Ismail, Tafsir al-Qur'an al-Azeem, Beirut: Dar al-Kutb Al-Ulamiya, 1419 AH.
Abul Fattouh Razi, Hossein bin Ali, Ruz al-Jinnan and Ruh al-Jinan fi Tafsir al-Qur'an, Mashhad: Astan Quds Razavi, 1408 AH.
Abuhian Andalsi, Muhammad bin Yusuf, Tafsir al-Nahar al-Mad man al-Bahr al-Muhait, Beirut: Dar al-Janan, 1407 AH.
Abu Abideh, Muhammad bin Muthni, Majaz al-Qur'an, Cairo: Al-Khanji School, Beita, p. 59.
Ermi Alavi, Mohammad Amin, Tafsir Hadaeq al-Ruh wa al-Rihan fi Rawabi al-Qur'anic Sciences, Beirut: Dartaraq al-Najah, Bita.
Amin, Seyyedah Nusrat Esfahani, Makhzan al-Irfan in Tafsir al-Qur'an, Tehran: Muslim Women's Movement, 1361.
Bahrani, Seyyed Hashem, Al-Barhan fi Tafsir al-Qur'an, Tehran: Ba'ath Foundation, 1416  AH.
Boroujerdi, Seyyed Mohammad Ibrahim, Tafsir Jame, Tehran: Sadr Publications, 1366.
Baghvi, Hossein bin Masoud, Tafsir Baghvi (Maalam al-Tanzil), Beirut: Dar Ahya al-Trath al-Arabi, 1420 AH.
Balaghi, Mohammad Javad, Ala-ur-Rahman fi Tafsir al-Qur'an, Qom: Ba'ath Foundation, 1420 AH.
Balkhi, Muqatil bin Sulaiman, Tafsir of Muqatil bin Sulaiman, Beirut: Dar Ahya Al-Trath al-Arabi, 1423 AH.
Bayani, Shirin, Mongols and Ilkhanate Government in Iran, Tehran: Samit Publications, 1379.
Beidawi, Abdullah bin Omar, Anwar al-Tanzil and Asrar al-Tawil (Tafsir Beidawi), Beirut: Dar Ihya al-Trath al-Arabi, 1418 AH.
Parsa, Forough, Shiite Interpretations and Historical Developments of Iran, Tehran: Institute of Human Sciences and Cultural Studies, 1392.
Paketchi, Ahmad, History of Qur'an Interpretation, Tehran: Imam Sadiq University (AS), 1392.
Testari, Abu Muhammad Sahl bin Abdullah, Tafsir Testari, Beirut: Dar al-Kitab al-Alamiya, 1423 AH.
Tha'alabi, Abd al-Rahman bin Muhammad, Jawaharlal Hassan fi Tafsir al-Qur'an, Beirut: Darahiya al-Truth al-Arabi, 1418 AH.
Thaalbi, Ahmed bin Muhammad, Al-Kashf and al-Bayan (Tafsir Thaalbi), Beirut: Dar Ahya Al-Tarath al-Arabi, 1422 AH.
Thaghafi Tehrani, Mohammad, Tafsir Rovan Javed, Tehran: Burhan Publications, 2018.
Jurjani, Hossein bin Hassan Tafsir Gazer, published by Jalal al-Din Mohaddath Ermoi, Tehran, 1337-1341.
Jurjani, Abdul Qahir, Darj al-Darr fi Tafsir al-Qur'an al-Azeem, Amman: Dar al-Fikr, 1430 AH.
Jazairi, Abu Bakr Jaber, Isr al-Tafaseer Laklam al-Ali al-Kabeer, Medina Munura: School of Sciences and Al-Hakim, 1416 AH.
Jafari, Yaqoub, Tafsir Kausar, Qom: Hijrat Publications, 1376.
Javadi Amoli, Abdullah, Tafsir Tasnim, Volume 7, Qom: Isra Publishing Center, 1378.
Hijazi, Muhammad Mahmud, Al-Tafsir Al-Ashrah, Beirut: Dar al-Jalil, 1413 AH.
Haraamili, Muhammad bin Hasan, Al-Shi'a Tools, Qom: Al-Bayt Institute (AS), 1409 AH.
Hosseini Shirazi, Seyyed Mohammad, The Proximity of the Qur'an to Al-Azhan, Bija, Bita.
Hosseini Hamdani, Seyyed Mohammad, Anwar Derakhshan in Tafsir al-Qur'an, Tehran: Lotfi bookstore, 1404 AH.
Haqi Brosavi, Ismail, Rooh Al Bayan, Beirut: Dar al-Fekr, B. Ta.
Hamoush Qaisi, Makki bin Abi Talib, the problem of the Arabs of the Qur'an, bija, bita.
Hawi, Said, Al-Asas fi al-Tafsir, Cairo: Dar al-Salam, 1424 AH.
Khazen, Ali bin Muhammad, Tafsir Al-Khazen (Labab Tawil fi Maani al-Tanzil), Beirut: Dar al-Kutb al-Alamiya, 1415 AH.
Khosravani, Alireza, Tafsir Khosravi, Tehran: Islamia Bookstore, 2018.
Khatib, Abdul Karim, al-Tafsir al-Qur'an for the Qur'an, Beirut: Dar al-Fikr al-Arabi, 1424 AH.
Droze, Muhammad Azza, al-Tafsir al-Hadith, Beirut: Dar al-Gharb al-Islami, 1421 AH.
Darwish, Muhyiddin, Arabs of the Qur'an and Bayaneh, Damascus: Dar al-Rashad, 1415 AH.
Dara, Muhammad Ali, Tafsir al-Qur'an al-Karim and Araba and Bayanah, Beirut: Dar Ibn Kathir, 1430 AH.
Daas, Hamidan, Qasim, Arab Qur'an al-Karim. Damascus: Dar al-Munir and Dar al-Farabi, 1425 AH.
Raghib Esfahani, Hossein bin Muhammad, Al-Qur'an Vocabulary - Beirut, first edition, 1412 A.H.
Rashid Reza, Muhammad, Tafsir al-Qur'an al-Karim (Tafsir al-Manar), Beirut: Dar al-Marafa, 1414 AH.
Rezaei Esfahani, Muhammad Ali and a group of researchers, Tafsir Mehr, Qom: Research Department of Tafsir and Sciences of the Qur'an, 1387.
Zubaidi, Majid Nasser, al-Taysir fi al-Tafsir lal-Qur'an on the authority of Ahl al-Bayt, Beirut: Dar al-Mahjah al-Bayda, 1428 AH.
Zahili, Wahba, al-Tafsir al-Munir fi al-Aqeedah wa al-Sharia wa al-Manhaj, Damascus: Dar al-Fikr, 1418 AH.
Zamakhshari, Mahmoud, Al-Kashaf on the facts of Ghwamaz al-Tanzil, Beirut: Dar al-Katab al-Arabi, 1407 AH.
Zayd bin Ali bin Hussain, Tafsir al-Shaheed Zain bin Ali, Beirut: Al-Dar Al-Ulamiya, 1412 AH.
Zain, Muhammad Farooq, Bayan al-Nazm Fi Qur'an, Damascus: Dar al-Fikr, 1425 AH.
Sabzwari, Muhammad, Irshad al-Azhan to Tafsir al-Qur'an, Beirut: Dar al-Taarif for publications, 1419 AH.
Salmi, Mohammad bin Hossein, Haqqet al-Tafsir (Tafseer Salmi), Tehran: University Publishing Center, 1369.
Samarqandi, Nasr bin Muhammad, Tafsir al-Samrqandi, Beirut: Dar al-Fikr, 1416 AH, vol.1, p. 97.
Samaani, Mansour bin Muhammad, Tafsir al-Samaani, Beirut: Dar al-Kitab al-Alamiya, B.
Siyuti, Jalaluddin Abdurrahman, Al-Dur al-Manthor Fi al-Tafseer Balmathor, Qom: Ayatollah Murashi Najafi Library, 1404 AH.
Seyyed bin Qutb, Ibrahim, in the shadows of the Qur'an, Beirut.