انسان‌شناسی در آیینه قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته دکتری مدرسی معارف اسلامی، گرایش اخلاق. دانشگاه قرآن و حدیث قم. ایران.

چکیده

کلید انسان­­ شناسی یکی از مباحث مهم هر مکتب و از جمله اسلام است. انسان ­­شناسیِ مصطلح در غرب، با شناخت انسان در فرهنگ دینی متفاوت است. انسان ­­شناسی در متون دینی به معنای خود­شناسی است. انسان ­­شناسی از جهت روش شناخت، چهار نوع است: تجربی، شهودی، فلسفی و دینی. مقاله حاضر برای شناخت انسان، روش دینی را برگزیده و با روش توصیفی - تحلیلی و از نوع کتابخانه ­ای به این سؤال پاسخ می­ دهد که انسان ­­شناسی در آیینه قرآن چگونه است؟ یکی از ویژگی‌های اساسی روش دینی، جامعیت شناخت انسان است. همه ابعاد و ویژگی ­های انسان را در یک مقاله نمی ­توان معرفی کرد و این نوشتار به بررسی مهم ­ترین ارکان انسان‌­شناسی از منظر قرآن پرداخته است. دستاوردهای نگارش کنونی این است که انسان، دو بُعدی آفریده شده و بُعد روحانی او از بُعد جسمانی‌اش مهم ­تر است و محدود کردن انسان به نیازهای مادی، ظلم به انسان است. مقام خلافت الهی، بارزترین مقام انسان است و جانشینی انسان از سوی خدا منحصر به حضرت آدم نیست. ستایش ­های خدا از انسان، ناظر به فطرت ‏گرایی انسان و نکوهش های الهی درباره انسان و ناظر به طبیعت ‏گرایی انسان است. کرامت انسان مربوط به خصوصیات ذاتی اوست. حق حیات از مهم ­ترین حقوق انسان است که دارای دو نوع مادی و معنوی است. نهایتاً زندگی انسان به دنیا محدود نمی‌شود و آخرت بازتاب زندگی دنیایی انسان است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
ابن شعبه حرانی، حسن (1363 ق). تحف العقول. ترجمة علی ­اکبر غفارى، قم: جامعه مدرسین.‏
الوندیان و بداشتی (1398). «انسان‌شناسی از دیدگاه ابن‌سینا»، 33، 73-90.
تمیمى آمدى، عبدالواحد بن محمد (1366). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، مصطفی درایتی، چاپ اول، قم: دفتر تبلیغات.
جوادی آملی، عبدالله (1388). تسنیم. قم: انتشارات مؤسسه اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1381). صورت و سیرت انسان در قرآن. تحقیق غلامعلی امین دین، چاپ دوم، قم: انتشارات مؤسسه اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1384). حیات حقیقی انسان در قرآن. تحقیق غلامعلی امین دین، چاپ دوم، قم: انتشارات مؤسسه اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1388الف). قرآن در قرآن. محمد محرابی، چاپ هشتم، قم: انتشارات مؤسسه اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1388ب). حق و تکلیف در اسلام. تحقیق مصطفی خلیلی، چاپ سوم، قم: انتشارات مؤسسه اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1389الف). تفسیر انسان به انسان. تحقیق محمدحسین الهی‌زاده، چاپ پنجم، قم: انتشارات مؤسسه اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1389ب). قرآن حکیم از منظر امام رضا علیه‌السلام، چاپ هفتم، قم: انتشارات مؤسسه اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1389ج). جامعه در قرآن. تحقیق مصطفی خلیلی، چاپ سوم، قم: انتشارات مؤسسه اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1389د). فلسفة حقوق بشر. چاپ ششم، قم: انتشارات مؤسسه اسراء.
خسروپناه، عبدالحسین و میرزایی، رضا (1389). «چیستی انسان­ شناسی»، انسان پژوهی دینی، 24، 35-56.
رضایی اصفهانی، محمدعلی و حسین صدیق (1393). «بررسی تطبیقی تفسیر آیه کرامت»، مطالعات تفسیری، 19، 111-126.
روحانی راوری و طالب‌زاده (1390). «انسان­­ شناسی در اندیشه کانت»، 11 و 12، 73-88.
سبحانی­ نیا، محمدتقی (1397). اخلاق رانندگی. چاپ اول، قم: انتشارات با هوش.
سبحانی ­نیا، محمد (1394). «کرامت اقتضایی انسان در بوته نقد»، معارف قرآن، 22، 107-136.
سیدرضی، محمدبن‌حسین (1414ق). نهج ­البلاغة، تحقیق صبحی صالح، چاپ اول، قم: هجرت.
شعبانی ورکی، بختیار (1374). «انسان ­شناسی و کاربرد آن در تعلیم و تربیت از دیدگاه امام خمینی(ره)»، کنگره بررسی اندیشه و آثار تربیتی حضرت امام خمینی(ره)، 24-34.
طباطبایی، محمدحسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طبرسی، فضل بن حسن (1372). مجمع البیان، تحقیق محمدجواد بلاغی‏، چاپ سوم، تهران.
طبرى، ابوجعفر محمد بن جریر (1412ق). جامع البیان فى تفسیر القرآن‏، بیروت: دار المعرفه‏.
طوسى، محمد بن حسن (بی­تا). التبیان فى تفسیر القرآن، ج۳، احمد قصیر عاملى، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
عباسی و موحد (1397). «انسان­‌شناسی از منظر نهج‌البلاغه (باتاکید بر خطبه 32)»، 58: 45-64.
فرزانه (1384). «انسان­ ­شناسی در صحیفة سجادیه»، 15: 69-86.
قربان (1396). «انسان ­شناسی پولس: بررسی و نقد»، معرفت ادیان، 30: 97-116.
کازرونی، سید مصطفی (۱۳۹۴). «بررسی تطبیقی انسان شناسی قرآنی با انسان شناسی غربی با توجه به مبانی اعتقادی شیعه»، حسنا، ۲۵: 170-211.
مازن (1394). «انسان‌­شناسی از دیدگاه ابن­ عربی»، شناخت، 73: 221-240.
مجتبوی، سید جلال­ الدین (بی­تا). «مبانی نظام اخلاقی در اسلام»، مجله فلسفه دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، شماره 2، این مقاله در سایت زیر منتشر شده است:
http://morsalat.ir/Portal/home/?paper/51103/103428/18317/
محمدی ری­ شهری، محمد (1387). انسان شناسی از منظر قرآن و حدیث، ترجمه حمیدرضا شیخی، قم: مؤسسه دارالحدیث.
مشایخی، محمدمهدی و حمید آریان (1398). «کرامت ذاتی انسان در قرآن، مولفه ­ها و لوازم وجودی»، قرآن شناخت، 23: 37-56.
مصباح یزدی، محمدتقی (1393). معارف قرآن، چاپ هفتم، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
مطهری، مرتضی (1391). فلسفة اخلاق، تهران: انتشارات صدرا.
ناصح و اسدی (1395). «انسان­­ شناسی در اندیشة امام خمینی(ره)»، پژوهشنامه متین، 71: 129-143.