روش شناسی تفسیر امام جواد (علیه السلام)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران

2 عضو هیأت علمی دانشگاه مازندران

چکیده

پیشوایان معصوم ( ع)، راسخان در علم و عالم و معلّم قرآن می‌باشند. روایات تفسیری آنان به عنوان یکی از منابع ارزشمند تفسیر قرآن‌، نزد مفسران در گویاسازی مقاصد آیات، نقش تعیین‌کننده‌ای دارد که اگر این روایات وجود نداشت، فهم و تفسیر بسیاری از آنها غیرممکن بود. از این‌رو، از دیرباز روایات تفسیری به عنوان یکی از منابع ارزشمند تفسیر قرآن کریم، نزد مفسران تلقی شده است. نگاهی کوتاه به روایات تفسیری آشکار می‌سازد که آن بزرگواران برای تفسیر آیات و بیان دلالت‌های آن، روش-شناسانه و ضابطه‌مند عمل نموده و به تناسب موضوعات کلامی، فقهی، اخلاقی و غیره از ابزارهای گوناگونی بهره گرفته و روش‌ها و گرایش‌های مختلفی را اتخاذ کرده‌اند. این نوشتار که به شیوه توصیفی و تحلیلی سامان یافته، به تبیین شیوه‌ها و روش‌های‌ تفسیری نهمین امام شیعه، امام جواد (علیه السلام ) می‌پردازد. با تتبع در آرای تفسیری برجامانده از امام (ع)، سه ‌گونه روش تفسیری ملاحظه شده است که شامل تفسیر قرآن به قرآن، قرآن به سنت و تفسیر عقلی و اجتهادی می‌شود و تفسیر اجتهادی ایشان شامل تفسیر مفردات قرآن کریم، شرح آیات الاحکام، تعیین معنای باطنی و سبب نزول آیات است. از این لحاظ شیوه تفسیری امام جواد (ع) ، روش تفسیری جامع می‌باشد.
کلمات کلیدی: قرآن کریم، امام‌ جواد (ع)، روایات تفسیری، روش تفسیری.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. قرآن کریم، ترجمه حسین الهی قمشه­ایی.
  2. ابن شعبه حرانی، ابومحمد؛ (1404هـ)، تحف­العقول عن آلالرسول صلّی اله علیه و آله و سلّم، تصحیح و تعلیق علی اکبر غفاری، قم: موسسه نشر اسلامی.
  3. ابن منظور، محمّد بن مکرم؛ (1408هـ)، لسان­العرب، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
  4. الإمام العسکری؛ (1409 هـ)، تفسیر منسوب إلی الإمام الحسن العسکری علیه السلام، قم: مدرسه الإمام المهدی عجل الله تعلی فرجه الشریف
  5. بابایی، علی اکبر؛ (1391ش)، بررسی مکاتب و روش‌های تفسیری، تهران: سمت.
  6. بابایی و دیگران؛ (1388ش)، روش‌شناسی تفسیر قرآن، تهران: سمت.
  7. بحرانی، سید هاشم؛  (1416 هـ)، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسه بعثه.
  8. جعفریان، رسول؛ (1386ش)، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم:  انتشارات انصاریان.
  9. جوهری، اسماعیل بن حماد؛ (1407 هـ)، الصحاح، بیروت: دالعلم للملایین.
  10. خطیب، عبدالکریم؛  (بی­تا)، التفسیر القرآنی للقرآن، بی­جا.

  11. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ (بی­تا)، مفردات الفاظ القرآن، تهران: المکتبۀ المرتضویۀ.

  12.  رضایی اصفهانی، محمدعلی؛ (1378ش/1429هـ)، منطق تفسیر قرآن (روش­ها و گرایش­های تفسیری قرآن، قم: انتشارات جامعه المصطفی (ص) العالمیه.

  13.  صدوق، محمدبن علی بن بابویه؛ (1413هـ)، من لایحضره الفقیه، محقق علی اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

  14.  ------------------؛ (1403 هـ)، معانی الأخبار، مصحح علی اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

  15.  ------------------؛ (1398 هـ)، التوحید، مصحح هاشم حسینی، قم: جامعه مدرسین.

  16.  -----------------؛ (1395 هـ)، کمال الدین و تمام النعمۀ، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران: اسلامیه.  

  17.  طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ 1372ش(1372ش)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: تهران، انتشارات دارالکتب الاسلامیه. 

  18.  طبرسی، احمد بن علی؛ (1403هـ)، الإحتجاج علی أهل اللجاج، مشهد: نشر مرتضی.

  19.  طوسی، محمد بن حسن؛ (1409هـ)، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد حبیب قصیر عاملی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.

  20. -------------؛ (1407هـ)، تهذیب الأحکام، محقق حسن الموسوی خرسان، تهران: دارالکتب الإسلامیه. 

  21.  ------------؛ (1415هـ)، الرجال، قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین.

  22.  عیاشی، محمد بن مسعود؛ (1380)، تفسیر العیاشی، محقق سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران: المطبعۀ العلمیۀ.

  23. کشی، محمد بن عمر؛ (1409)، رجال­الکشی، محقق حسن مصطفوی، مشهد: مؤسسه نشر دانشگاهی.

  24. -----------؛ (بی­تا)، رجال­الکشی (مع تعلیقات میرداماد الإسترابادی)، محقق مهدی رجایی، قم: مؤسسه آل البیت.

  25.  مجلسی، محمد باقر؛ (1403)، بحارالأنوار، تحقیق جمعی از محققان، بیروت: دار أحیاء التراث العربی.

  26.  -----------؛ (1404)، مرآۀ­العقول، محقق سید هاشم رسولی محلاتی، قم: دار الکتب الإسلامیه.

  27.  معارف، مجید؛ (1388)، شناخت حدیث (مبانی فهم متن-اصول نقد سند)، چاپ دوم، تهران: نبأ.

  28.  معرفت، محمد هادی؛ (1385)، تفسیر و مفسران، قم: تمهید.

  29.  مکارم شیرازی، ناصر؛ (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

  30. مؤدب، رضا و اویسی، کامران؛ (1391)، گونه­شناسی و روش شناسی روایات تفسیری امام صادق(ع)، پژوهش نامه قرآن و حدیث، شماره 10.

  31.  نجاشی، احمد بن علی؛ (1365)، رجال النجاشی، قم: مؤسسه النشر الإسلامی.

  32. هلالی، سلیم بن قیس؛ (بی­تا)، ترجمه اسرار آل محمد، مترجم اسماعیل انصاری زنجانی، قم: نشر الهادی.