واژه‌ی «مجنون» در میزان نقد، واکاوی مجدد و تحلیل آراء اخیر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهید مدنی آذربایجان. تبریز، ایران

2 مربی علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهید مدنی آذربایجان. تبریز، ایران

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی دانشگاه فردوسی مشهد. مشهد، ایران.

چکیده

برخی اخیراً ادعا نموده ­اند که واژه­ ی «مجنون» در قرآن براساس نظریه معنی، با «کاهن»، «ساحر»، «معلم» و«شاعر» هم­نشین شده و از آن­جا که این واژه­ ها نزد عرب جاهلی دارای بار مثبت معنایی هستند، لذا «مجنون» به معنای «دیوانه» صحیح نیست که بار معنایی منفی دارد. «جن ­زده» ترجمه صحیح «مجنون» است که ارتباط با جن را به ذهن  متبادر می ­کند. هدف این پژوهش، یافتن مقصود و بار معنایی واژه ­ی «مجنون» در کاربردهای قرآنی است که با روش تحلیلی - توصیفی و با یافتن نمونه ­های قرآنی، به این پرسش، پاسخ مناسب یافته شده است.  دست­ آورد این پژوهش این است که واژه ­ی «مجنون»، همیشه با واژه­ های فوق هم­نشین نشده؛ بلکه با هرکدامشان یک یا دو مرتبه و یا به صورت انفرادی، به­ کار رفته است. همچنین اگر مُلَقَّب کردن به کاهن، مُعَلَّم و شاعر در جاهلیت، نشانه رفعت باشد، مُلَقَّب بودن به کذّاب از هم­نشین ­های مجنون، چنین نیست و مفسران، مجنون را به  فرد دارای جنون، تفسیر کرده اند که بار معنایی مثبتی ندارد. در چهار مورد نیز، پیامبر (ص)توسط کفار، با «بِهِ­ جِنَّه» توصیف شده که مفسران آن را به معنی«دیوانگی» گرفته ­اند. خدا نیز در چهار آیه با تعبیر «ما بِصاحِبِکُم مِن جِنَّه» این صفت را از حضرت نفی کرده است.

کلیدواژه‌ها


قرآن مجید، با ترجمه محمد مهدی فولادوند.
آلوسی، سید محمود (1415ق). روح المعانی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن ابی­حاتم، عبدالرحمن (1419ق). تفسیر القرآن العظیم، عربستان: مکتبه نزار مصطفی الباز.
ابن­جزّی غرناطی، محمد بن احمد (1999م). کتاب التسهیل لعلوم التنزیل، بیروت: دارالارقم.
ابن­جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن (1422ق). زادالمسیر فی علم التفسیر، بیروت: دارالکتب الغربی.
ابن عاشور، محمد بن طاهر (بی­تا). التحریر والتنویر، بی­جا: بی­نا.
ابن عجیبه، احمد بن محمد (1419ق). البحر المدید، قاهره: دکتر حسن عباس زکی.
ابن­عطیه اندلسی، عبدالحق بن­غالب (1422ق). المحرر الوجیز، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن­قتیبه، عبدالله بن مسلم (بی­تا). غریب القرآن، بی­جا: بی­نا.
ابن­کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر (1419ق). تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن­منظور، محمد بن مکرم (2005م). لسان العرب، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
ابن هاشم، احمد بن محمد (1423ق). التبیان فی تفسیر غریب القرآن، بیروت: دارالغرب الاسلامی.
ابن­هشام، عبدالملک (2009م). السیره النبویه، بیروت: دار ابن­حزم.
ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف (1420ق). البحرالمحیط، بیروت: دارالفکر.
ابوعبیده، معمر بن مثنی (1381ق). مجاز القرآن، قاهره: مکتبه الخانجی.
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی (1408ق). روض الجنان و روح الجنان، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
اسماعیل­زاده، حسن (1394). «چالش­های معادل­یابی واژه "مجنون" در ترجمه آیات قرآن کریم بر اساس نظریه معنی در ترجمه»، پژوهش‌های ترجمه در زبان  و ادبیات عربی، بهار و تابستان، سال5، شماره12.
بغدادی، علی بن محمد (1415ق). لباب التاویل فی معانی التنزیل، بیروت: دارالکتب العلمیه.
بغوی، حسین بن مسعود (1420ق). معالم التنزیل، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
بلاغی، عبدالحجه (1386). حجه التفاسیر و بلاغ الاکسیر، قم: چاپخانه حکمت.
بلخی، مقاتل بن سلیمان (1423ق). تفسیر، بیروت: دار احیاء التراث­العربی.
بیضاوی، عبدالله بن عمر (1418ق). انوار التنزیل و اسرار التاویل، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ثعلبی نیشابوری، ابو اسحاق احمد بن ابراهیم (1422ق). الکشف والبیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
جرجانی، حسین بن حسن (1377). جلاء الاذهان و جلاء الاخوان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
جوادی‌آملی، عبدالله (1392). تسنیم، تفسیر قرآن کریم، ج۳۱ قم: اسراء.
جوهری، اسماعیل بن حماد (2008م). الصحاح فی اللغه، بیروت: دارالمعرفه.
حقی بروسوی، اسماعیل (بی­تا). روح البیان، بیروت: دارالفکر.
خرّمدل، مصطفی (1384). تفسیر نور، تهران: نشر احسان.
راغب اصفهانی، حسین (1416ق). مفردات الفاظ القرآن، با تحقیق صفوان عدنان داوودی، دمشق و بیروت: دارالعلم والدارالشامیه.
زمخشری، محمود (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتاب العربی.
سمرقندی، نصر بن محمد بن احمد (بی­تا). بحرالعلوم، بی­جا: بی­نا.
شوکانی، محمد بن علی (1414ق). فتح القدیر، دمشق و بیروت: دارابن کثیر، دارالکلم الطیب.
طباطبایی، سید محمدحسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین.
ــــــــــــــــــــــ ( 1376). تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، تهران: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
طبرسی، فضل بن حسن (1377) جوامع الجامع، تهران: انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم.
ـــــــــــــــــــــ (1372). مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
طبری، ابو جعفر محمد بن جریر (1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفه.
طوسی، محمد بن حسن (بی­تا). التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فخر رازی، محمد بن عمر (1420ق). مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1414ق). العین، قم: انتشارات اسوه.
فیض‌کاشانی، محسن (1418ق). الاصفی فی تفسیرالقرآن، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
قرشی، علی­اکبر (1361). قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
قرطبی، محمد بن احمد (1364). الجامع لاحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
قشیری، عبدالکریم بن هوازی (بی­تا): لطایف الاشارات، مصر: الهیئه المصریه العامه للکتاب.
کاشانی، ملا فتح­الله (1373 ). خلاصه المنهج، تهران: انتشارت اسلامیه.
ــــــــــــــــــــ (1423ق). زبده التفاسیر، قم: بنیاد معارف اسلامی.
محلی، جلال­الدین و جلال­الدین سیوطی (1416ق). تفسیرالجلالین، بیروت: موسسه النور.
مظهری، محمد ثناء­الله (1412ق). التفسیر المظهری، پاکستان: مکتبه رشدیه.
مکارم شیرازی، ناصر (1361 تا1374). تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
میبدی، رشیدالدین احمد (1371). کشف الاسرار و عدة الابرار، تهران: انتشارات امیرکبیر.
نیشابوری، حسن بن­ محمد (1416ق). تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان،‏ بیروت: دارالکتب العلمیه.